Расійскія заводы адправілі ў войска РФ сістэмы залпавага агню «Тарнада-С». Яны даволі моцна адрозніваюцца ад большасці РСЗА, распрацаваных у СССР, а таксама могуць лічыцца «расійскім аналагам HIMARS» (менавіта так іх часцяком называюць у расійскіх праўладных СМІ). Разбіраемся, на што здольная гэтая сістэма і ці можа яна паўплываць на сітуацыю на фронце.
16 лістапада на сайце «Растэха» з’явілася паведамленне, што ў рамках дзяржабаронзаказу ЗАТ «Спецыяльнае канструктарскае бюро» адправіла ў расійскія войскі партыю РСЗА «Тарнада-Г» і «Тарнада-С». Першая мадэль нас цікавіць мала — гэта мадэрнізацыя старой савецкай сістэмы залпавага агню «Град», далёка не самай магутнай зброі ў сваім класе. А вось 300-мм «Тарнада-С» (удасканалены «Смерч») — значна больш грозная сістэма, якая прынамсі сярод расійскіх РСЗА безумоўна трымае першае месца па далёкасці стральбы і моцы снарадаў.
Як Расія прыйшла да высокадакладных РСЗА
Ад СССР Расіі (як і іншым постсавецкім краінам) дасталася лінейка з трох сістэм залпавага агню. У пачатку 60-х гадоў XX стагоддзя на ўзбраенне савецкай арміі прынялі 122-міліметровы «Град» з магчымасцю ручной перазарадкі, у 1975 годзе — больш магутны 220-міліметровы «Ураган», а ў 1987-м — самы магутны і дальнабойны 300-міліметровы «Смерч».
З аднаго боку, такая сістэма ўскладняла лагістыку: замест аднаго віду снарадаў у войскі трэба было паставіць тры (на Захадзе абмежаваліся адзіным 227-міліметровым калібрам, які выкарыстоўваюць і M270 MLRS, і нямецкія MARS, і знакамітыя HIMARS). C другога — наяўнасць у адным класе трох установак тэарэтычна дазваляла больш гнутка выкарыстоўваць рэактыўную артылерыю — па больш блізкіх цэлях страляць таннымі і параўнальна маламагутнымі снарадамі «Градаў», а аддаленыя аб’екты спрабаваць накрыць «Смерчамі».
Тым не менш усе савецкія РСЗА мелі адзін агульны недахоп — магчымасць весці агонь толькі па плошчах, а не па канкрэтных аб’ектах. Ніякай высокадакладнай зброі ні для адной з мадэляў не было — і таму адзіным рабочым варыянтам стральбы было выпусціць поўны пакет ракет па паказаным квадраце ў надзеі, што нейкі са снарадаў трапіць у патрэбны аб’ект. Пры гэтым рассейванне для «Смерча» складае, паводле вытворцы, прыкладна 0,3 працэнта ад далёкасці стральбы.
Першыя версіі РСЗА «Смерч» маглі страляць на 70 кіламетраў, адпаведна, кожны снарад клаўся з сярэднім адхіленнем ад пункта, куды яго накіравалі, у 210 метраў. Вядома, пра тое, каб трапляць такой «дакладнай» зброяй па адзінкавых цэлях, не было і гаворкі. Заставалася спадзявацца на шчыльнасць агню і выкарыстанне касетных боепрыпасаў, якія пакрываюць значную тэрыторыю (поўны залп «Смерча» накрываў 672 000 квадратных метраў, ці амаль сотню футбольных палёў).
Лагічным выйсцем з сітуацыі стала стварэнне са звычайнай зброі высокадакладнай: дастаткова было зрабіць для «Смерча» боепрыпасы, якія карэктуюцца ў палёце, і абсталяваць пускавую ўстаноўку апаратурай для кіравання агнём.
Занялося гэтым у 1990-х гадах тульскае навукова-вытворчае прадпрыемства «Сплаў» — менавіта гэтая арганізацыя распрацавала ўсе тры асноўныя сістэмы залпавага агню СССР. Па праграме «Тарнада» мадэрнізаваліся адразу дзве РСЗА: «Град» — да «Тарнада-Г» і «Смерч» — да «Тарнада-С». З тых часоў замацавалася даволі дзіўная традыцыя: у справаздачах аб вытворчасці і пастаўках дзвюх сістэм іх заўсёды згадваюць разам, хоць характарыстыкі «Града» і «Смерча» кардынальна адрозніваюцца.
Мэтай мадэрнізацыі было атрымаць сістэму для паражэння на далёкіх дыстанцыях груп жывой сілы і тэхнікі, а таксама пускавых установак тактычных ракет, ЗРК, авіяцыі на аэрадромах, камандных пунктаў, вузлоў сувязі і ваенна-прамысловай інфраструктуры.
Пра працу над праектам вядома мала, але да дзясятых гадоў распрацоўка «Тарнада-С» была скончаная. Першае яго з’яўленне ў ваеннай гісторыі аказалася характэрным: у 2015 годзе яшчэ не прынятую на ўзбраенне сістэму згадалі у Мінскіх пагадненнях па Данбасе ў ліку цяжкай зброі, якую трэба адвесці ад лініі баявога сутыкнення. На той момант РСЗА толькі-толькі была створаная і не пастаўлялася ні на экспарт, ні прарасійскім проксі з самаабвешчаных ДНР і ЛНР. Таму ўключэнне яе ў спіс узбраенняў, якія трэба прыбраць з фронту, дазволіла гаварыць пра тое, што Расія афіцыйна прызнала свой удзел у вайне на паўднёвым усходзе Украіны.
На ўзбраенне ў Расіі "Тарнада-С" паступілі толькі ў 2016 годзе. Паводле дадзеных ваеннага бюлетэня Military Balance, па стане на 2022 год у арміі РФ іх было 20 штук. Ні адна ўстаноўка не была пакуль заўважаная на фронце ва Украіне ці страчаная.
Што з сябе ўяўляе РСЗА «Тарнада-С»?
Асноўным новаўвядзеннем «Тарнада-С» стала, як і ў выпадку з «Хаймарсамі», значнае павышэнне дакладнасці снарадаў. Машына абсталяваная апаратурай прыёму спадарожнікавых сігналаў ГЛОНАСС (дакладнасць вызначэння каардынатаў гэтай расійскай сістэмай толькі трохі саступае такой у GPS). У РСЗА таксама выкарыстоўваецца аўтаматызаваная сістэма кіравання навядзення і агню (АСКНА). На практыцы гэта азначае, што аператару трэба толькі ведаць каардынаты цэлі, пасля чаго ўвесці іх у бартавы камп’ютар, які і складзе палётнае заданне для кіраванага снарада.
Кіравальныя снарады 9М544 і 9М549 для расійскай РСЗА выкарыстоўваюць адразу два віды саманавядзення: у раён цэлі іх выводзіць бесплатформенная інерцыяльная навігацыйная сістэма (аўтапілот), а для дакладнага трапляння ў аб’ект выкарыстоўваецца карэкцыя па сігналах ГЛОНАСС (ракета ў палёце «падрульвае» з дапамогай газадынамічных рулёў, каб трапіць максімальна дакладна). Лічыцца, што снарад можа трапіць у круг дыяметрам 10−15 метраў. Тэарэтычна гэтага дастаткова для таго, каб трапіць практычна па любой цэлі, аж да адзіночнага танка.
Калі «Хаймарс» выкарыстоўвае ў першую чаргу аскепкава-фугасныя ракеты, то «Тарнада-С» выкарыстоўвае толькі касетныя боепрыпасы. Варыянт 9М544 пры выбуху раскідвае адразу 552 кумулятыўна-асколачныя баявыя элементы — кожны пры ўдалым траплянні можа прабіць да 140 міліметраў броні (то-бок танкі яны могуць біць у першую чаргу ў дах). Снарад 9М549 раскідвае 72 асколачныя суббоепрыпасы для паражэння жывой сілы. Няцяжка заўважыць, што абодва варыянты прызначаныя ў першую чаргу для паражэння канцэнтрацыі жывой сілы і тэхнікі — знішчаць імі буйныя аб’екты цяжка, бо касетныя боепрыпасы даюць не адзін магутны выбух, а мноства параўнальна слабых.
Для абодвух снарадаў істотна дапрацавалі рухавік — калі старыя некіравальныя ракеты «Смерч» адпраўляў толькі на 70 кіламетраў, то новымі «Тарнада-С» можна страляць амаль удвая далей — на 120 кіламетраў. Існуе і трэці варыянт снарада, аднак не для паражэння цэляў — ён запускае ў паветра разведвальны беспілотнік, які павінен даваць цэлеўказанне РСЗА для наступных пускаў. Ці ёсць ён на ўзбраенні, невядома.
Словам, таблічныя характарыстыкі мадэрнізаванай расійскай РСЗА сапраўды ўражваюць. У кастрычніку з’явілася інфармацыя, што «Мотавіліхінскія заводы», якія вырабляюць сістэму, рэкордна нарасцілі выпуск прадукцыі — да максімуму за 10 гадоў. Падобна да таго, што на «Тарнада-С» расійская армія ўскладае вялікія надзеі.
Ці змогуць расійскія «аналагі HIMARS» паўплываць на сітуацыю на фронце?
Малаімаверна, і вось чаму. «Хаймарсы» сталі для УСУ вельмі каштоўным здабыткам, бо з імі Украіна атрымала высокадакладную «доўгую руку», якая дазваляе прыцэльна біць па важных расійскіх аб’ектах у тыле. У першую чаргу ўдары былі нанесеныя па складах з боепрыпасамі, затым амерыканскія РСЗА пачалі біць па важных аб’ектах, ізалявалі групоўку расійскіх войскаў у Херсоне, здзіравіўшы масты праз Днепр (пазней гэта прывяло да таго, што расіянам давялося пакінуць адзіны абласны горад, які яны змаглі захапіць падчас вайны), і гэтак далей.
Каб разбурыць усё гэта раней, ва Украіны проста не было зброі: з дальнабойнага і плюс-мінус высокадакладнага ўзбраення ў краіны былі толькі неўматлікія «Точки-У». Аднак для таго каб знішчаць цэлі ў блізкім тыле, трэба дакладна ведаць, куды пускаць ракеты.
Украінцы паказалі, што ведаюць. Спадарожнікавая разведка (у тым ліку «народны спадарожнік» ICEYE, набыты на ахвяраванні), вялікая колькасць беспілотнікаў у паветры і агентура ў тыле расійскай арміі давалі магчымасць атрымліваць інфармацыю пра каардынаты патрэбных аб’ектаў. Добрая сувязь і сістэмы абмену інфармацыяй (накшталт інтэрнэту праз Starlink і планшэтаў з праграмай «Крапіва» для карэктавання артылерыі) дазвалялі хутка перадаваць патрэбныя звесткі аператарам HIMARS.
Адсутнасць вялікай колькасці непатрэбнай бюракратыі і перашкод для асабістай ініцыятывы дапамагала хуткаму прыняццю рашэнняў. Нарэшце, прынамсі на ранніх этапах, на руку УСУ было надзвычай бестурботнае размяшчэнне буйных складаў з боепрыпасамі расійскім бокам — трапляць па іх было дастаткова проста. Таму ўкраінцам сапраўды не хапала толькі зброі, якой можна было біць ужо выяўленыя цэлі — і «Хаймарсы» дазволілі змяніць ход вайны.
У Расіі сітуацыя кардынальна супрацьлеглая. Колькасць высокадакладнай зброі ў краіны на 24 лютага была велізарнай. Крылатыя ракеты дзясятка мадэляў, аэрабалістычныя ракеты комплексаў «Іскандэр», гіганцкая па колькасці авіяцыя, якая дазваляе выкарыстоўваць з дастатковай дакладнасцю нават некіравальныя бомбы. Усё гэта ў велізарнай колькасці выпускалася і выпускаецца ў бок украінскіх аб’ектаў — аднак амаль выключна тых, каардынаты якіх вядомыя цягам доўгага часу (накшталт электрычных падстанцый ці ўвогуле проста мірных гарадоў). Іранскія дроны «Шахед-136», якія з’явіліся восенню на фронце, таксама выкарыстоўваліся ў пераважнай большасці выпадкаў для ўдараў па грамадзянскіх аб’ектах, выяўляць якія не трэба — дастаткова адкрыць карты Google.
Пра тое, каб аператыўна выяўляць цэлі, тут жа перадаваць іх каардынаты артылерыі, авіяцыі або РСЗА і хутка працаваць па іх, гаворкі ў расійскіх вайскоўцаў не ішло. Таму па пазіцыях УСУ на фронце ці ў блізкіх тылах нешта высокадакладнае прылятала вельмі рэдка, не змяняючы карціны ў цэлым. Што да велізарных складаў боепрыпасаў, якія можна было б падарваць, то ва Украіны іх няма: УСУ максімальна размяркоўваюць свае запасы, каб зберагчы іх ад патэнцыйных удараў.
Наяўнасць у расіян больш-менш высокадакладнай РСЗА, прынамсі на цяперашні момант, не грае і не можа граць вялікай ролі — бо праблемы расійскага войска не ў малой колькасці ракет (хоць іх запасы не бязмежныя). Хутчэй за ўсё, калі б з нейкай прычыны «Хаймарсы» атрымала не Украіна, а Расія, слава «суперзброі» за імі не замацавалася б. Таму што ніякай суперзброі ў прынцыпе не існуе — існуюць толькі эфектыўныя або неэфектыўныя сістэмы. РСЗА «Тарнада-С» у расійскай арміі, хутчэй за ўсё, будуць працаваць у рамках апошняй.
Чытайце таксама
