У сталічных кінатэатрах гэты фільм трымаецца на першым месцы ўжо трэці тыдзень. І так, гэта не «Барбі» ці новая «Місія невыканальная», а прапагандысцкая стужка «На іншым беразе», на якую ў прымусовым парадку адпраўляюць школьнікаў, студэнтаў і супрацоўнікаў дзяржаўных арганізацый. Афіцыйна фільм не апублікаваны ў інтэрнэце, аднак у сацыяльных сетках яго ўжо можна паглядзець — цікава, што, верагодна, кіно туды злілі… супрацоўнікі Міністэрства замежных спраў Беларусі. У самым пачатку карціны прысутнічае ватэрмарка «МЗС РБ», а ў само відэа ўшыты субтытры на англійскай мове. Мы паглядзелі гэты фільм і цяпер распавядаем пра ўсе гістарычныя ляпы, маніпуляцыі і адкрытую хлусню, якую дапусцілі стваральнікамі фільма. Сярод іх, дарэчы, галоўныя дзеючыя асобы — расіяне.
Барацьба за праваслаўе і счэпка
Ідэя зняць такі фільм з’явілася пасля таго, як улады два гады таму абвясцілі 17 верасня дзяржаўным святам — Днём народнага адзінства. У гэты дзень у 1939 годзе Чырвоная армія перайшла савецка-польскую мяжу і ўступіла на тэрыторыю Заходняй Беларусі.
Тут трэба растлумачыць гістарычны кантэкст. Пасля распаду Расійскай імперыі беларусы паспрабавалі стварыць сваю дзяржаву. Была абвешчана незалежнасць Беларускай Народнай Рэспублікі (1918). Але ў суседзяў меліся свае планы: на нашу тэрыторыю прэтэндавалі і Польшча, і Савецкая Расія. Вынікам вайны паміж імі стаў Рыжскі мір (1921), паводле якога краіны падзялілі Беларусь. Варшаве адышла заходняя частка краіны, Маскве — усходняя.
Менавіта ў такім статусе беларускія землі існавалі 18 гадоў. Пасля Іосіф Сталін дамовіўся з Адольфам Гітлерам. Саюзнікі па чарзе напалі на Польшчу, пачаўшы Другую сусветную. Затое Заходняя Беларусь аб’ядналася з БССР.
Таму назва карціны, праца над якой пачалася ў снежні 2021 года, першапачаткова гучала як «Мы адзіныя». Затым яе пераназвалі «На іншым беразе». Вытворчасць фільма скончылася ўлетку гэтага года.
Калі для вас гэта важна, то далей у тэксце будзе многа спойлераў.
Карціна пачынаецца з масавай сцэны. Сюжэт больш за актуальны: польскія памежнікі зачыняюць праваслаўны храм. На словах — часова. Яны нібыта забіраюць яго пад харчовы склад.
Ужо бачыце паралелі з сучаснай Беларуссю, якія, верагодна, аўтары не хацелі закладваць у сваю працу? Цяперашнія ўлады ўжо год не аддаюць вернікам сталічны Чырвоны касцёл. Як цяпер, так і тады жанчыны становяцца ў счэпку. Пасля 2020 года за яе можна адправіцца па крымінальнай справе ў калонію.
Амаль за 100 гадоў да гэтага — дзеянне адбываецца ў 1925-м — сілавікі выкарыстоўваюць бізуны. Больш за ўсё ад рук начальніка заставы Шыманскага (Аляксей Лонгін) атрымлівае Ганна Смоліч (Святлана Нікіфарава), якая неўзабаве памірае. У яе застаюцца два сыны. Першы — ідэйна свядомы партызан-патрыёт Антон (Іван Батараў), які змагаецца супраць палякаў са зброяй у руках. Другі — апалітычны Павел (Данііл Чуп), які падпрацоўвае ў габрэйскага краўца і не жадае ўмешвацца ў палітыку.
Паміраючы, маці просіць Паўла аддаць адкладзеныя ёю грошы на царкву, каб выкупіць будынак і захаваць яго. Гэтай сумы відавочна недастаткова, што ўцягвае хлопца ў адносіны з кантрабандыстамі, прымушае яго перасякаць мяжу ды і ў цэлым задумацца аб навакольных падзеях. Паралельна разгортваецца лінія ідэйнай савецкай разведчыцы Лесі Рубцовай (Антаніна Дзівіна), якая думае не пра асабістае жыццё, а пра прыгнечаных працоўных і калгаснікаў. Яна пераходзіць мяжу і перадае Антону Смолічу загад: знішчыць правакатара, які здаў іх таварышаў. Тым часам на мяжу прыбывае польскі сьледчы Квяткоўскі (Руслан Чарнецкі), які не грэбуе ніякімі подласцямі, каб даць дыхту беларусам ды ўсяму СССР у цэлым.
А вось як выглядае афіцыйны сінопсіс карціны на сайце «Беларусьфільма»
Малады беларус Павел Смоліч жыве са сваёй маці ў Заходняй Беларусі — недалёка ад мяжы з БССР. Пасля мірнай Рыжскай дамовы ўся Заходняя частка Беларусі апынулася пад уладай палякаў. Яго старэйшы брат Антон — партызан, змагаецца з польскімі захопнікамі. У адрозненне ад яго Паша займае нейтральную пазіцыю: ні вашым, ні нашым. Яго жыццёвае крэда: няхай іншыя ваююць, а я буду жыць па сваіх правілах. Смерць блізкага чалавека прымушае яго задумацца аб простых чалавечых каштоўнасцях: аб блізкіх, аб радзіме, якая цяпер падзелена мяжой. Сустрэча з савецкай разведчыцай Лесяй Рубцовай карэнным чынам пераварочвае ўсё яго жыццё.
Гістарычны ляп, па сутнасці, распачынае фільм. У Польшчы храмы не зачыняліся, а перадаваліся каталікам (аналагічна — толькі наадварот — паступалі ў Расійскай імперыі). Але далёка не ўсе. Да моманту, калі Беларусь аб’ядналася, у заходніх абласцях налічвалася 542 праваслаўныя цэрквы і 606 святароў. Тады як ва ўсходняй частцы краіны, як пісаў кандыдат гістарычных навук Аляксандр Цымбал, «былі зачыненыя ўсе цэрквы, не існавала ніводнай епархіі і не было ніводнага біскупа». Да таго ж не вядома ніводнага прыкладу, калі ў Заходняй Беларусі пры перадачы храма загінуў чалавек. Таму ў гэтым эпізодзе адбываецца адкрытае нагнятанне і ачарненне польскай палітыкі.
Рускія ідуць!
Пералічаныя вышэй пяць акцёраў — роля Святланы Нікіфаравай эпізадычная — і ёсць галоўныя ў гэтай карціне. Беларус сярод іх толькі адзін. Гэта Руслан Чарнецкі са сталічнага Горкаўскага тэатра, які ў верасні 2020 года быў адным з вядучых вялікага канцэрта «Жаночы форум „За Беларусь“» у падтрымку Аляксандра Лукашэнкі. Усе астатнія — Дзівіна, Чуп, Батараў і Лонгін — малавядомыя расіяне, якія да гэтага здымаліся часцей за ўсё ў тэлевізійных праектах.
З Расіі запрасілі і рэжысёра карціны Андрэя Хрулёва, і сцэнарыста Івана Крываручку. Працы першага на «Кінапошуку» маюць сярэднюю адзнаку 4,9 з 10, пры гэтым фільм «На іншым беразе» на гэтым фоне вылучаецца — у яго 3,3.
Уплыў Расіі праяўляецца не толькі ў тым, каму аддалі вядучыя пазіцыі ў праекце. Адна з найважнейшых праблем — у мове. У пачатку фільма на экране з’яўляецца карта падзеленай Беларусі. Справа, на тэрыторыі БССР, назвы нашых гарадоў напісаныя па-руску. Злева яны на вачах змяняюцца з рускай на польскую. Беларускай мовы няма і знаку, што зусім нехарактэрна для таго перыяду.
Як яшчэ ў фільме памыляюцца, маніпулююць і хлусяць
Пачнем з закадравага голасу, які час ад часу з’яўляецца ў карціне. Вось некалькі цытат адтуль і нашае тлумачэнне таго, як усё адбывалася на самой справе:
- «Польшча, якая абавязалася забяспечыць суверэнітэт далучанай часткі Беларусі і роўныя правы насельніцтву, якое там пражывае, на справе адразу пачала праводзіць палітыку апалячвання». Варшава сапраўды не забяспечыла беларусам роўнасці і хутка перайшла да палітыкі паланізацыі. Але суверэнітэт — гэта незалежнасць дзяржавы ў знешніх справах. Як Беларусь, будучы далучанай да Польшчы, магла мець сувэрэнітэт, загадка. Дакладна гэтак жа яго не было і ў той частцы краіны, якая была далучана да СССР. Аднак пра гэта аўтары фільма не гавораць ні слова.
- «Польшча не лічыла заключаны мір вечным і рыхтавалася да новай вайны». Варшава сапраўды не давярала СССР. Але нюанс у тым, што яна не збіралася захопліваць усходнюю Беларусь. Такая пазіцыя сапраўды абмяркоўвалася польскай элітай. Але толькі да Рыжскага міру. У рэшце рэшт палякі сышліся на думцы, што змогуць «пераварыць» толькі палову нашай краіны. Партызанскую барацьбу супраць суседзяў вёў якраз СССР, які аж да 1925 года засылаў на тэрыторыю Заходняй Беларусі дыверсійныя групы. У выніку стваральнікі фільма абвінавачваюць палякаў у тым, што рабілі самі.
Увогуле пасля прагляду «На іншым беразе» складаецца выразнае ўражанне, што існавалі два светы — рай у Савецкім Звязе і пекла ў Польшчы:
- усе польскія сілавікі толькі і робяць, што збіваюць людзей і прыдумляюць правакацыі. Савецкія ж ветлівыя, культурныя і дзейнічаюць выключна на падставе закону;
- у фінале карціны высокапастаўлены савецкі чэкіст турбуецца, што ў выніку дзеянняў Лесі Рубцовай загінулі мірныя беларусы і начальнік польскай заставы. Маўляў, гэта можа выклікаць канфлікт з Польшчай. Тое, што СССР рэгулярна адпраўляе праз раку дыверсантаў, ён сціпла пакідае ўбаку;
- польская турма, куды трапляе адзін з герояў, перапоўненая. Але пра савецкія турмы ні слова. Між тым Камуністычная партыя Заходняй Беларусі — менавіта да яе паводле сюжету належаць Леся Рубцова і Антон Смоліч — у будучыні, пасля аб’яднання краіны, будзе распушчаная, яе актывісты — рэпрэсаваныя. Напрыклад, знакамітая Вера Харужая, якая відавочна была адной з прататыпаў Рубцовай, два гады правяла ў засценках па абвінавачванні ў працы на Польшчу.
Але ў фільме хапае і іншых ляпаў. Да прыкладу, савецкая разведчыца збіраецца пераходзіць раку, якая з’яўляецца дзяржаўнай мяжой. На галаве ў яе — яскравая хустка. Выглядае прыгожа, але што з правіламі канспірацыі? Бо ў лесе яна адкрыта кідаецца ў вочы. Нагадаем, што дзяўчына да таго ж яшчэ і размаўляе па-руску, калі мясцовыя жыхары ў рэальнасці размаўлялі па-беларуску.
Рака плыткая, у некаторых месцах яе можна перайсці ўброд, замачыўшы толькі падол сукенкі. Лагічна, што такую мяжу трэба добра ахоўваць. Але савецкіх памежнікаў мы сустракаем толькі ў фінале. Ды і польскія чамусьці сцерагуць яе спусціўшы рукавы. Уявіце маштаб «пільнасці»: у памежным лесе знаходзіцца партызанскі атрад Антона Смоліча. А яго кіраўнік спакойна падыходзіць да мяжы, каб у патрэбны момант стукнуць па галаве памежніка і дапамагчы Лесі.
У фільме хапае і фраз, якія дэманструюць абсалютнае неразуменне айчынных рэалій. «Нядобра вадзіцца панам з халопамі», — заяўляе начальнік памежнай заставы свайму сыну-паляку, кажучы пра беларусаў. Але гэта фраза — з XIX стагоддзя. Прыгоннае права даўно адмянілі. Калі ўжо прыніжаць нашых суайчыннікаў, то хутчэй распаўсюджанай тады фразай «Psia krew» («Сукін сын»), якую ўжывалі палякі.
Або іншы прыклад. «Павел Аляксеевіч», — звяртаецца Леся Рубцова да Пашы. Але ў такім выпадку яна была б раскрытая адразу: руская традыцыя выкарыстоўваць імя па бацьку прыйшла да нас пасля Другой сусветнай вайны.
У фінале фільма зноў жа гучыць голас за кадрам: «Асноўнай задачай польскага кіраўніцтва было разбурэнне далікатнага міру паміж Польшчай і СССР, каб працягнуць сваю захопніцкую палітыку. Ім патрэбная была ўся тэрыторыя Беларусі. Яны трызнілі аб „крэсах усходніх“, аб адраджэнні Рэчы Паспалітай. Але дзякуючы прафесійным і дакладным дзеянням контрвыведчыкаў і падпольшчыкаў з ліку мясцовых жыхароў правакацыя акупантаў была сарваная. Мір на гэты раз выстаяў. Але наперадзе яшчэ былі доўгія і крывавыя гады барацьбы. Барацьбы за адзінства народа, за адзінства Беларусі».
Як мы ўжо тлумачылі вышэй, Польшча не збіралася захопліваць усходнюю частку нашай краіны. Зрэшты, аўтары фільма яшчэ і блытаюцца ў тэрмінах. Контрвыведчыкі змагаюцца супраць варожых шпіёнаў на сваёй тэрыторыі, выведчыкі дзейнічаюць на чужой. Беларусы, якія жывуць у Заходняй Беларусі, маглі ўзаемадзейнічаць з апошнімі, але ніяк не з першымі.
З цікавага: у фінальных тытрах здымачная група выказвае падзякі асобным людзям і цэлым арганізацыям — усяго 45 згадак. На першым месцы сярод іх нечакана аказваецца… Служба бяспекі Аляксандра Лукашэнкі. Сам палітык фільм паглядзеў, але асаблівых захапленняў не выказаў: «Ну, не ідэальны. Вышэй сярэдняга».
Можа быць, таму Лукашэнка яшчэ да афіцыйнай прэм’еры звольніў гендырэктара «Беларусьфільма» Уладзіміра Карачэўскага, які з’яўляўся генеральным прадзюсарам «На іншым беразе». Новы кіраўнік студыі Юры Аляксей хутка зарыентаваўся і прапанаваў зняць фільм пра беларускую палітыку.
Читайте также
