«Усе дарогі вядуць у Рым» — гэтае выслоўе з’явілася яшчэ ў глыбокай старажытнасці, калі Рым быў сталіцай шматлюднай імперыі, землі якой ляжалі ажно на трох кантынентах — у Еўропе, Азіі і Афрыцы. Жыццёвыя сцежкі-дарожкі ў розныя часы прывялі ў гэты горад і шмат каго з беларусаў. Дзе ж цяпер шукаць знакі і памяткі беларускай прысутнасці на маляўнічых рымскіх вуліцах і ўтульных плошчах? Пра гэта гаворка ў тэксце ініцыятывы Maldzis.
Maldzis — новы беларускі праект у галіне культурнай дыпламатыі, які бачыць сваю місію ў папулярызацыі культурнай спадчыны, аб’яднанні вакол яе беларусаў і ўмацаванні вобраза Беларусі як еўрапейскай краіны.
Беларускі святы, што знайшоў свой апошні прытулак у Вечным горадзе
Каб не сталася так, што «мы былі ў Рыме, але не пабачылі папы», то-бок абмінулі ўвагай самае важнае, мы мусім найперш скіравацца да самай галоўнай у свеце каталіцкай святыні — сабора святога Пятра.
Гэты велічны будынак, які ўражвае дасканалымі прапорцыямі і вытанчаным аздабленнем, штодзённа адчыняе дзверы для тысячаў пілігрымаў і наведнікаў. Не кожны, праўда, ведае, што ў гэтай базіліцы знаходзяцца рэліквіі беларускага святога — Язафата Кунцэвіча.
Святы Язафат (1580−1623) быў вялікім прыхільнікам адзінства ўсходніх і заходніх хрысціянаў, абаронцам грэка-каталіцкай царквы, у якой захоўвалася ўсходняя, візантыйская абраднасць, але дагматыка была аднолькавай з каталіцкім касцёлам. Гэты царкоўны дзеяч стаў першым уніяцкім ігуменам у Жыровіцкім манастыры і шмат у чым прычыніўся да славы і росквіту гэтага месца.
Язафат быў аскетам у жыцці, таленавітым прамоўцам і аўтарам багаслоўскіх тэкстаў. Шчыраваў ён і на ніве рэформаў у манаскім і святарскім жыцці, вялікую ўвагу надаваў адпаведнай падрыхтоўцы духоўных асоб, пашырэнню адукацыі і навукі.
У 1618 годзе ён стаў віцебскім епіскапам, а праз год атрымаў прызначэнне на пасаду полацкага архіепіскапа. У гэты ж час у Вялікім Княстве Літоўскім узрастала апазіцыя да ўніяцтва — да спрэчак і нязгоды ўвесь час пад’юджвала з усходу Маскоўскае царства. 12 лістапада 1623 года натоўп праваслаўных вернікаў гвалтам уварваўся ў дом архіепіскапа. Уладыка выйшаў да віцяблянаў з лагоднымі словамі: «Дзеці мае, чаму вы напалі на мой дом?» У адказ нападнікі два разы ўдарылі Язафата сякерай па галаве. Пазней мёртвага выцягнулі яго з дома і здзекаваліся з цела, скінуўшы яго з гары, а потым утапіўшы ў Дзвіне. Каралеўскія ўраднікі, якія праводзілі следства ў справе забойства, адзначалі, што Язафат Кунцэвіч быў забіты бязвінна, а забойцы не мелі асабістай крыўды да архіепіскапа і не мелі падставаў да такога жорсткага злачынства.
Кунцэвіча пахавалі ў полацкай царкве святой Сафіі, аднаўленнем якой іерарх і займаўся раней. Але і тут прах пакутніка не меў спакою, бо пагрозу ўвесь час стваралі наступы маскоўскага войска. Доўгі час астанкі архіепіскапа захоўваліся ў Бялай-Падлясцы на тэрыторыі сучаснай Польшчы, потым на нейкі час трапілі ў Вену, а пасля Другой сусветнай вайны іх перавезлі ў Рым.
У 1643 годзе папа рымскі Урбан VIII залічыў Язафата Кунцэвіча да ліку святых у ВКЛ і Рэчы Паспалітай, а ў 1867 годзе папа Пій IX абвясціў яго святым для ўсяго каталіцкага касцёла.
Мошчы святога пакутніка захоўваюцца ў саборы святога Пятра ў Рыме, каля алтара святога Васіля Вялікага, але патрапіць туды не так проста. Рэч у тым, што месца спачыну святога Язафата знаходзіцца ў частцы базілікі, прызначанай для споведзі, таму, каб пазбегнуць шуму і сумятні, туды не пускаюць усіх наведнікаў. Але можна падысці да прадстаўніка службы парадку і папрасіць дазволу, каб памаліцца каля рэліквій святога. Звычайна на такую просьбу не адмаўляюць і заўсёды прапускаюць.
Дзе ў сталіцы Італіі быў «офіс» беларускіх уніятаў
Зусім недалёка ад Калізея знаходзіцца яшчэ адно месца, звязанае з Беларуссю і гісторыяй ВКЛ, — гэта невялікая царква святых Сяргея і Вакха. Святыня знаходзіцца на адным з маленькіх пляцаў, згубленых сярод вузенькіх рымскіх вулічак (piazza della Madonna dei Monti 3). Дах царквы вянчае шасціканцовы крыж, падобны да таго, што знаходзіцца на гербе «Пагоня».
Пасля падпісання Берасцейскай царкоўнай уніі ў 1596 годзе ўніяцкія іерархі пачалі шукаць месца ў Рыме, дзе б мог пасяліцца іх прадстаўнік пры папе рымскім. Турбавала іх таксама пытанне, а дзе маглі б прыпыніцца ў Вечным горадзе паломнікі-ліцвіны. У 1641 годзе папа рымскі Урбан VIII на патрэбы ўніятаў з Рэчы Паспалітай перадаў стары касцёл святых Сяргея і Вакха. Працаваць ды вучыцца сюды прыехалі манахі-базыльяне са славутага на ўсё Вялікае Княства Літоўскае манастыра ў Жыровічах.
Як падаюць хронікі ордэна базыльянаў, царква святых Сяргея і Вакха стала знакамітай на ўвесь Рым у XVIII стагоддзі, бо пры рамонце ў закрыстыі (прыбудове, у якой захоўваюцца прадметы культу) ў 1718 годзе майстар выпадкова знайшоў пад тынкам невядомую фрэску Маці Божай. Акурат у гэты час базыльянскім настаяцелем у Рыме быў манах-ліцвін з Жыровічаў, які пазнаў у фрэсцы выяву Маці Божай Жыровіцкай — надзвычай шанаваную вернікамі розных канфесій у Вялікім Княстве Літоўскім. Базыльянін з ВКЛ, падобна, не мог паверыць уласным вачам і абвясціў пра цуд — гэтак уразіла яго тое, што так далёка ад радзімы ён знайшоў абраз Багародзіцы з роднага мястэчка.
Вестка пра гэту падзею надзвычай хутка распаўсюдзілася ў Рыме, а гараджане пачалі прыбываць, каб памаліцца перад фрэскай. Казалі, што хворыя, якія прыйшлі ўшанаваць святыню, атрымлівалі аздараўленне. Да фрэскі пацягнуліся цэлыя натоўпы скалечаных і нямоглых. Людзей стала так шмат, што яны пачалі праз памылку заходзіць у келлі да манахаў. Базыльяне нават пабудавалі перад уваходам у царкву мур ды выставілі варту, але людзі ўсё роўна прыбывалі і прасілі ўпусціць іх да фрэскі. Бачачы ўсё гэта, манахі пастанавілі выбіць кавалак сцяны закрыстыі з фрэскай ды перанесці яго ў царкву для публічнага ўшанавання.
Пагалоска пра цуды каля абраза Багародзіцы з Жыровічаў яшчэ доўга неслася па Рыме. У 1801 годзе царкву наведаў папа рымскі Пій VII, а яго наступнік Леў XII выдаў дэкрэт, у якім прысвяціў царкву Багародзіцы з Жыровічаў.
Рымлянам жа надзвычай цяжка было прамовіць назву беларускага мястэчка, таму яны пачалі называць абраз La Madonna del Pascolo — «Багародзіца з пашы». Назва падкрэслівала, што, згодна з рэлігійным паданнем, выява Жыровіцкай Божай Маці аб’явілася дзецям на грушы-дзічцы, якая расла на выгане каля ракі Шчары. Тыя дзеці былі беднымі пастухамі, што наймаліся летам пільнаваць статкі.
Сучасныя даследчыкі кажуць, што абраз Маці Божай Жыровіцкай мог з’явіцца ў Рыме праз тугу па Бацькаўшчыне. Фрэску маглі намаляваць у XVII стагоддзі першыя манахі з Жыровічаў, якія сумавалі па роднай старонцы. Потым пра фрэску забылі, калі яна крыху выблякла, яе замазалі тынкам. Калі фрэску зноў адкрылі ў XVIII стагоддзі, то настаяцель таксама праз сум па радзіме мог успрыняць гэта як Боскі знак і звышнатуральную з’яву.
Цяпер царква святых Сяргея і Вакха належыць украінскай супольнасці, але, безумоўна, гэтае месца варта наведаць кожнаму беларускаму турысту ў Вечным горадзе.
Рымскія сляды Радзівілаў
Усім беларусам, а асабліва выхадцам з Нясвіжа, будзе цікава наведаць самы галоўны храм ордэна езуітаў — касцёл Найсвяцейшага Імені Ісуса (Іl Gesu). Лічыцца, што касцёл Божага Цела ў Нясвіжы — яго «паменшаная копія». Тут жа ў капліцы Святой Тройцы знаходзіцца часцінка мошчаў святога Андрэя Баболі, езуіта і місіянера Палесся, які ў XVI стагоддзі быў закатаваны казакамі ў Янаве-Палескім (цяпер гэта горад Іванава).
У гэтым жа храме можна пабачыць і надмагільную пліту з гербам княскага роду Радзівілаў — тры паляўнічыя трубы. Справа ў тым, што ў касцёле пахаваны Юры Радзівіл (1556−1600) — першы каталіцкі кардынал у гісторыі Вялікага Княства Літоўскага. На свае грошы ён адкрыў у 1582 годзе каталіцкую духоўную семінарыю ў Вільні, удзельнічаў у двух канклавах па выбары рымскіх папаў.
У Рыме ёсць яшчэ адно месца, звязанае з гісторыяй роду Радзівілаў. На вуліцы Boncompagni 22 знаходзіцца чатырохпавярховы будынак, які ім некалі належаў. Радзівілы прадалі яго ў 1930-я гады, а ў 1946-м тут размясцілі дзяржаўны ліцэй. Сам палац быў пабудаваны ў ХІХ стагоддзі ў стылі італьянскага неакласіцызму.
Апошняй уладальніцай палаца была Марыя Ружа Радзівіл (1863−1941). Яна паходзіла з вельмі багатага роду Браніцкіх і была жонкай князя Юрыя Радзівіла (1860−1914). Палац Марыі Ружы быў месцам творчых і свецкіх сустрэчаў. Яго наведвалі шматлікія прадстаўнікі манаршых родаў, арыстакраты, багацеі, паэты, дыпламаты, мастакі і палітыкі. Княгіня Радзівіл прымала ў сябе таксама італьянскую каралеву Алену Савойскую, вядомую мецэнатку і дабрадзейку. У будынку на вуліцы Boncompagni 22 каралева разам з Марыяй Ружай неаднойчы пілі разам каву.
Марыя Ружа акурат перабывала ў сваім палацы ў Нясвіжы, калі туды ў верасні 1939 года ўварваліся савецкія войскі. Новыя ўлады дазволілі ёй застацца ў рэзідэнцыі ў якасці «жывога музейнага экспаната». І толькі ўмяшанне італьянскай каралевы дапамагло княгіні выехаць з СССР у Рым, дзе яна неўзабаве памерла.
Загадкавая беларуска, якую ведаў увесь Рым
У Рыме нейкі час жыла таксама загадкавая і неадназначная жанчына, якую адныя шанавалі як жывую святую, а іншыя лічылі хітрай ашуканкай. Кім жа была насамрэч Макрына Мечыслаўская — спрэчкі не сціхаюць да гэтай пары.
Справа выглядала так, што ў 1845 годзе эміграцыя з былой Рэчы Паспалітай вельмі сардэчна прывітала ў Парыжы палітычную ўцякачку з Расійскай імперыі — матку Макрыну Мечыслаўскую, якая, паводле яе ўласных словаў, была колішняй ігуменняй манастыра базыльянак у Мінску.
Як распавядала Макрына, расійскія ўлады гвалтам змушалі сясцёр-базыльянак да пераходу з уніяцтва ў праваслаўе. Манашак вывезлі ў манастыр пад Віцебскам, дзе закулі ў кайданы, білі нагайкамі, і нават паленамі па галаве, змушалі да цяжкай працы пры будове епіскапскага палаца, знарок калечылі і гвалцілі. Некаторых базыльянак вывезлі на працу ў Табольск. Аднойчы, калі праваслаўныя святары і іх служкі ў біскупскай сядзібе напіліся гарэлкі ды паснулі, манашкі збеглі. Сярод іх была і матка Макрына, якой удалося дабрацца да Заходняй Еўропы.
Тут жа ведалі пра пераслед уніятаў у Расійскай імперыі і з вялікім спачуваннем ды павагай аднесліся да самой асобы былой настаяцельніцы. Пра яе пісалі ў прэсе, запрашалі на спатканні арыстакраты, ахвяравалі грошы і прасілі пра малітоўнае заступніцтва. З ёй сустрэўся сам легендарны Адам Міцкевіч, а адзін з самых вядомых польскіх паэтаў Юліюш Славацкі прысвяціў ёй паэму «Размова з маткай Макрынай Мечыслаўскай».
У кастрычніку 1845 года Макрына прыехала ў Рым, дзе яе прыняў на аўдыенцыі папа Рыгор XVI. Пантыфік загадаў запісаць усе сведчанні і словы настаяцельніцы з Мінска. У 1846 годзе жанчыну асабіста наведаў папа Пій IX. Ад 1847-га да 1849 года яна жыла ў кляштары Trinità dei Monti недалёка ад славутых Іспанскіх сходаў у Рыме.
Сёстры-манашкі падкрэслівалі незвычайную пабожнасць маткі Макрыны. Слава пра яе шырылася ў Рыме, бо ёй прыпісвалі аздараўленне аднаго з французскіх місіянераў, да якога вярнуўся зніклы голас. Неўзабаве эмігранты з Рэчы Паспалітай сабралі грошы і купілі для маткі Макрыны пакінуты кляштар і касцёл святога Эўзэбія. І да меркаванай былой базыльянкі пацягнуліся маладыя дзяўчаты з ліцвінскіх і польскіх сям’яў, каб разам заснаваць новую манаскую супольнасць. У манашкі з Мінска, праўда, заўважалі адсутнасць добрых манераў і выхавання, а таксама празмерную жорсткасць, якая выяўлялася ў тым, што яна ўжывала цялесныя кары да сясцёр. Яна бескрытычна ўспрымала сны як боскія знакі і магла сабе дазволіць выказванні, што «падпарадкаванне сялянаў панам — цалкам натуральная рэч».
Пачалі з’яўляцца галасы, якія паддавалі сумневам праўдзівасць аповедаў маткі Макрыны. Звярталі ўвагу на непаслядоўнасці ў расказах ігуменні, якая блыталася, называючы колькасць манашак у мінскім кляштары, не ведала царкоўнаславянскай мовы, замест жаночых базыльянскіх кляштараў называла мужчынскія і гэтак далей. Часам яе сведчанні зусім не адпавядалі праўдзе, бо жанчына, напрыклад, даводзіла, што Варшаўскае каталіцкае біскупства было цалкам замененае на праваслаўнае. Да таго ж расійскія амбасадары ў Еўропе адмаўлялі пераслед уніятаў у сваёй імперыі. Эмігранцкія дзеячы не верылі ў гэтыя запэўніванні і працягвалі падтрымліваць матку Макрыну, хоць сумневаў станавілася ўсё больш.
Матка Макрына Мечыслаўская пражыла ў кляштары святога Эўзэбія да сваёй смерці ў 1869 годзе. Там яе і пахавалі. Праўда, магіла ігуменні і сам кляштар былі знішчаныя падчас вялікай перабудовы ў Рыме ў 1873 годзе.
Нашмат пазней з’явіліся даследаванні, што манашкі з іменем Макрына Мечыслаўская ніколі не існавала. Апошнюю настаяцельніцу кляштара базыльянак у Мінску звалі Пракседа Ляўшэцкая. Яна сапраўды разам з сёстрамі адмовілася пераходзіць у праваслаўе, за што гэтых базыльянак скіравалі ў бернардынскі кляштар у Мядзелі. Там яны жылі да 1844 года, калі і той кляштар расійскія ўлады ліквідавалі. Апошнім манашкам тады дазволілі вярнуцца да сваіх сем’яў. Гістарычныя дакументы кажуць, што ў Мядзелі ў 1840−1843 гадах сапраўды з манашак здзекаваўся праваслаўны святар з прозвішчам Міхалевіч.
Выказваецца здагадка, што Макрына (дакладней, Ірэна Віньчава — такім было яе сапраўднае імя) насамрэч была кухаркай у кляштары бернардынак у Вільні і магла чуць там аповеды сапраўдных базыльянак з Мінска пра іх пакуты. З цягам часу жанчына заўважыла, што да гэтых манашак ставяцца з вялікай пашанай, і, магчыма, захацела выкарыстаць гэта для ўласнай карысці. Яна магла прыкідвацца былой базыльянкай спачатку ў шляхецкіх маёнтках у Літве і Беларусі, а потым выехала ў Заходнюю Еўропу.
Магчыма, гісторыя Макрыны Мечыслаўскай — напамін для ўсіх нас, што рэальныя пакуты і выпрабаванні заўсёды прыцягваюць і тых, хто хоча пажывіцца на іх. У кожным разе, наведваючы адзін з самых папулярных турыстычных пунктаў у Рыме — Іспанскія сходы, — можна прыпыніцца ды згадаць пра адзін са складаных момантаў у нашай гісторыі.
Грэцкі калегіум з беларускай гісторыяй
Яшчэ адно рымскае месца, якое моцна знітаванае з нашай гісторыяй — гэта, як ні дзіўна, Грэцкі калегіум па адрасе via del Babuino 149.
Гэтая навучальная ўстанова працуе ад 1576 года для каталікоў, якія захоўваюць усходнюю абраднасць: грэкаў, албанцаў, балгараў і гэтак далей. Тут здабывалі адукацыю рэлігійныя дзеячы, дастойнікі і іерархі грэка-каталіцкай царквы ў Вялікім Княстве Літоўскім і Рэчы Паспалітай. Сярод іх, да прыкладу, былі:
Язэп Руцкі (1573−1637) — мітрапаліт Кіеўскі і ўсяе Русі, ачольнік грэка-каталіцкай царквы ў ВКЛ, прадстаўнік наваградскай шляхты;
Антоні Сялява (1583−1655) — мітрапаліт Кіеўскі і ўсяе Русі, а таксама настаяцель ордэна базыліянаў, які быў родам з Полаччыны;
Рафаіл Корсак (1595−1640) — мітрапаліт Кіеўскі і ўсяе Русі, прыхільнік ушанавання пакутніка Язафата Кунцэвіча;
Лявон Крэўза-Жавускі (ІІ палова XVI ст. — 1637) — уніяцкі архіепіскап смаленскі ў часы, калі Смаленшчына ўваходзіла ў склад ВКЛ;
Андрэй Кваснінскі (1599−1665) — наступны архіепіскап смаленскі. Калі ж Смаленск захапіла Масковія ў 1654 годзе, быў прызначаны епіскапам пінскім і тураўскім.
У Грэцкім калегіуме вучыўся таксама славуты дзеяч беларускай эміграцыі, заснавальнік і кіраўнік бібліятэкі імя Францыска Скарыны ў Лондане, апостальскі візітатар для беларусаў-каталікоў у замежжы, перакладчык літургічных тэкстаў на беларускую мову, навуковец і багаслоў — айцец Аляксандр Надсан (1926−2015).
Каталіцкая блаславёная родам з Аршаншчыны
Рым сапраўды можна лічыць горадам святых і блаславёных. З гэтым горадам было звязанае і жыццё шляхцянкі з-пад Оршы, блаславёнай каталіцкага касцёла — Цэліны Бажэнцкай (1833−1913).
Цэліна нарадзілася ў багатай шляхецкай сям'і Хлюдзінскіх у вёсцы Антавіль пад Оршай. З юнацтва хацела стаць манашкай, але за намовай родных і свайго спаведніка пастанавіла стварыць сям’ю. У 1853 годзе пабралася шлюбам з шляхціцам Юзафам Бажэнцкім і пераехала ў яго маёнтак Амбрэмбшчына каля Гродна. Тут у сужэнства нарадзілася чацвёра дзяцей, двое з якіх памерлі ў маленстве.
Цэліна разгарнула дабрачынную дзейнасць, дапамагаючы мясцоваму сялянству, а таксама хавала паўстанцаў Кастуся Каліноўскага ў 1863 годзе. За гэта царскія ўлады схапілі жанчыну і кінулі ў гарадзенскую турму, дзе яна перабывала з маленькай дачкой, якой было ўсяго толькі некалькі тыдняў.
У 1874 годзе пасля працяглай хваробы памёр Юзаф Бажэнцкі, які ў сваім тэстаменце выказаў вялікае каханне і захапленне мудрасцю і разважлівасцю сваёй жонкі. Пасля гэтага Цэліна з дачкамі пераехала ў Рым. Там у 1887 годзе яна адкрыла школу для дзяўчат, дзе ў якасці капелана служыў Джакама дэла К’еза (будучы папа Бенедыкт XV).
Цэліна з дачкой Ядвігай вырашылі заснаваць новую манаскую супольнасць, якая клапацілася б пра маральнае адраджэнне і духоўнае ўзмацненне вернікаў. Падчас малітвы ў рымскім касцёле святога Клаўдзія яе наведала містычная відзежа, у якой яна пабачыла будучы манаскі строй для планаванай кангрэгацыі (аб'яднання манахаў). У гэты касцёл, як распавядаюць, раней часамі заходзіў таксама згаданы ўжо пясняр Літвы-Беларусі — Адам Міцкевіч. Храм месціцца па адрасе via del Pozzetto 160.
6 студзеня 1891 года Цэліна разам з дачкой Ядвігай у доме на вуліцы via Veneto, 95 заснавалі новую кангрэгацыю сясцёр Уваскрашэння Пана Нашага Ісуса Хрыста і склалі манаскія зарокі. Шлях да гэтага быў нялёгкі і цярністы, бо эмігранцкае асяроддзе звысоку глядзела на Цэліну і Ядвігу ды кпіла з іх, кажучы, што тыя «забаўляюцца рэлігіяй».
У 1900 годзе манашкі купілі зямлю на будову генеральнага дома (via Marcantonio Colonna 52a), які быў урачыста асвечаны 17 кастрычніка 1902 года і існуе да сённяшняга дня пад назвай «Дом Маткі» (Casa Madre).
У 1906 годзе Цэліна перажыла чарговы ўдар — памерла яе дачка Ядвіга, якая была адначасова найбліжэйшай супрацоўніцай і паверніцай. Сама ўраджэнка Аршаншчыны адышла з жыцця ў 1913 годзе. Пахаваная побач з дачкой у горадзе Кэнты на поўдні сучаснай Польшчы.
Цэліна была абвешчаная блаславёнай каталіцкага касцёла 27 кастрычніка 2007 года папам Бенедыктам XVI. Беатыфікацыйны працэс яе дачкі Ядвігі яшчэ доўжыцца.
Беларускае радыё, што працуе ў Рыме
Яшчэ адно асаблівае месца для беларусаў у Рыме — гэта беларуская рэдакцыя Ватыканскага радыё. Рэгулярнае вяшчанне папскага радыё па-беларуску пачалося 6 студзеня 1950 года. Да гэтага, 24 снежня 1949 года, на хвалях гэтай радыёстанцыі, бадай, упершыню ў гісторыі на беларускай мове прагучала пасланне рымскага пантыфіка — папы Пія XII — з нагоды ўрачыстасці Божага Нараджэння і пачатку юбілейнага года хрысціянства.
Першым кіраўніком і цягам доўгага перыяду адзіным працаўніком беларускай рэдакцыі быў рымска-каталіцкі святар Пётр Татарыновіч (1896−1978).
Айцец Пётр быў прыхільнікам беларусізацыі рэлігійнага жыцця. Шмат высілкаў ён прысвяціў перакладчыцкай і выдавецкай працы. 25 гадоў, ад 1950 да 1975-га, ён рэдагаваў і друкаваў у Рыме лацінкай беларускі рэлігійна-грамадскі часопіс «Зніч».
У савецкай Беларусі ў гэты час пераследаваліся святары і вернікі, а рэлігійная літаратура знішчалася, таму Пётр Татарыновіч выкарыстаў магчымасці эміграцыі, каб узбагаціць корпус духоўных тэкстаў па-беларуску і даць беларускім вернікам магчымасць маліцца на сваёй мове. Святар пераклаў у Рыме і выдаў часткі Новага Запавету, падрыхтаваў да друку па-беларуску малітоўнік «Голас душы» (1949), пераклаў на беларускую мову і выдаў знакаміты раман Генрыка Сянкевіча «Quo vadis?».
26 мая 1961 года Апостальскі пасад надаў яму званне прэлата — ганаровы тытул, які даецца асабліва заслужаным святарам.
Пэўны час беларускую рэдакцыю на Ватыканскім радыё ўзначальваў айцец Леў Гарошка (1911−1977) — архімандрыт, даследнік гісторыі рэлігіі ў Беларусі, культуролаг, літаратар, аўтар артыкулаў і кніг, выдавец. Ён змог пераканаць Кангрэгацыю па справах усходніх цэркваў, што энцыкліка папы Пія ХІІ Orientalis omnes з нагоды 350-х угодкаў Берасцейскай уніі мусіць быць выдадзеная і на беларускай мове, а лацінскае слова Rutheni ў ёй — перакладзенае як «беларусы і ўкраінцы». Гэта стала важным момантам для таго, каб Апостальская сталіца пачала надаваць больш увагі беларусам як асобнай і самабытнай нацыі.
Кіраўніком беларускай рэдакцыі ў Ватыкане быў і айцец Роберт Тамушанскі (1940−1996) — грамадзянін ЗША, чые дзяды былі беларускімі сялянамі-ўніятамі з Аўгустоўшчыны (цяпер тэрыторыя Польшчы). У юнацтве праз пошукі каранёў ён захапіўся беларушчынай і гісторыяй грэка-каталіцкай царквы, а гэта прывяло яго да святарства і працы на беларускай мове ў Ватыкане.
Супрацоўнічаў з беларускай рэдакцыяй і епіскап Часлаў Сіповіч (1914−1981) — першы беларускі грэка-каталіцкі біскуп у XX стагоддзі, генерал Кангрэгацыі марыянаў, апостальскі візітатар беларусаў-каталікаў у замежжы, доктар багаслоўскіх навук, адзін з беларускіх тэарэтыкаў і прапаведнікаў экуменізму, публіцыст і перакладчык. Епіскап Сіповіч быў, бадай, адзіным беларусам, які ўдзельнічаў у ІІ Ватыканскім саборы (1962−1965), які вельмі істотна змяніў і рэфармаваў каталіцкі касцёл.
Беларуская рэдакцыя на Ватыканскім радыё дзейнічае ў Рыме і дагэтуль. З 1970 года Ватыканскае радыё знаходзіцца на плошчы Пія, недалёка ад базілікі святога Пятра. Супрацоўнікі беларускай рэдакцыі абяцаюць пазнаёміць наведнікаў са сваёй працай, распавесці пра гісторыю радыё і правесці экскурсію па сваім будынку. Дзеля гэтага ім неабходна загадзя патэлефанаваць ці папярэдзіць аб сваім візіце праз электронную пошту (кантакты па спасылцы).
