Аксана працавала псіхіятрам у адным з райцэнтраў Мінскай вобласці і вясной трапіла ў мясцовы ІЧУ. Аповед гэтай беларускі пра «суткі» зусім не падобны да тых, што ўсе чулі ў апошнія гады. Дзяжурныя стараліся дапамагчы ёй і выдавалі коўдру, кніжкі, хоць паводле ўнутранай і незаконнай «інструкцыі» палітычным «належаць» толькі голыя нары і поўная ізаляцыя. Як у 2023-м супрацоўнікі ізалятара яшчэ могуць здзіўляцца, што невінаваты чалавек трапляе за краты, і нават спрабаваць праявіць чалавечнасць, жанчына расказала «Люстэрку».
Імя суразмоўніцы змененае з меркаванняў бяспекі. Яе звесткі ёсць у рэдакцыі.
«Будзеце ведаць, як не супрацоўнічаць з КДБ»
Незадоўга да заканчэння свайго кантракту ў бальніцы Аксана вырашыла яго не працягваць. Кажа, гэта не спадабалася галоўурачу. Праз калегаў яна даведалася, што начальнік збіраецца адпомсціць ёй характарыстыкай:
— Я не хавала сваіх палітычных поглядаў, хоць нідзе заўважаная не была. Галоўны ўрач выклікаў мяне некалькі разоў на размову і казаў, што я ў спісе на звальненне, але ён за мяне паручыўся перад КДБ. Праўда гэта была ці шантаж, каб я «цаніла сваё месца працы», не ведаю. Але калі спрабавала ўладкавацца ў іншае месца, спачатку ўсе казалі: «Усё выдатна, мы вас бяром, але дачакаемся характарыстыкі». А потым: «На жаль, ужо няма месца».
У Аксаны было пяць спробаў уладкавацца ў іншую дзяржаўную бальніцу — на ўсе яна атрымала адмовы і сышла ў іншую сферу. У сакавіку ёй патэлефанавалі з КДБ і папрасілі прыйсці на размову пра яе знаёмых. На новай працы кіраўніцтва патлумачыла: у гэты час яна павінная знаходзіцца на месцы, таму патрэбны парадак.
— У КДБ гэта выклікала раздражненне. Маўляў, раз вы такая прынцыповая, будзе вам і позва, і нарад міліцыі, і «адміністратыўка». Прыгразілі, што па мяне ўжо выехалі. Усе выходныя я была на стрэсе. А ў пачатку наступнага тыдня яны ўсё ж даслалі позву, і я паехала ў мінскі КДБ, — успамінае суразмоўніца. — Там выйшаў малады чалавек, адразу ж забраў тэлефон і павёў мяне ва ўнутраны двор. Далей мяне пасадзілі ў вялікую машыну тыпу джыпа і павезлі, не тлумачачы куды, не прадстаўляючыся. Той малады чалавек толькі сказаў, што яго калегі са мной пагутараць.
Мне было жудасна страшна, я разумела, што нават у выпадку чаго не змагу паведаміць блізкім, дзе я і што са мной. Той малады чалавек яшчэ пытаў, ці выдаліла я ўсё «забароненае», але мой тэлефон усё роўна трымаў у сябе ў руках. А я заўсёды лічыла, што мне няма чаго хаваць, таму ў мяне і пароляў ніколі не было — заходзь і глядзі. Але сацсеткі я чысціла некалькі разоў: усе запісы са сцягамі, лозунгамі выдаляла, бо ведала, што жыць неяк трэба, а бравада нікому не патрэбная.
Аксану прывезлі ва УУС на дэтэктар хлусні. Там жанчыну ўпершыню спыталі, ці ў курсе яна наогул, чаму яе выклікалі. Аказалася, змесціва яе тэлефона сілавікоў не цікавіла: пыталі пра калег — псіхатэрапеўтаў і псіхіятраў:
— Назвалі некалькі прозвішчаў. З усіх я ведала толькі адну дзяўчыну. Яны пыталі, ці даўно мы размаўлялі, ці прасіла яна нейкія рэчы або інфармацыю перадаць камусьці або яе сваякі — ёй. Ці прасіла яна нешта ў сябе захаваць, схаваць. Але мы размаўлялі некалькі гадоў таму і толькі па працы, а гэта не тое, што трэба было КДБ. Таму чалавек, які праводзіў гэты паліграф, сказаў, што я не буду ім цікавая, мяркуючы па маіх адказах, і мяне адпусцяць.
Далей па мяне прыехала тая ж машына, па дарозе спыніліся ў нейкім закутку, і зайшлі яшчэ два чалавекі. Яны не прадстаўляліся і сказалі, што мяне павязуць па месцы прапіскі: «Будзеце ведаць, як не супрацоўнічаць з КДБ». Я так разумею, рэч была ў тым, што я на гутарку без позвы не прыйшла. Усіх маіх калегаў галоўурачы проста на працы выклікалі, а потым у іх пачыналася гутарка з кадэбэшнікамі, то-бок выбару ў іх і не было. А са мной яны натыкнуліся на супраціў, не сыграла «я тут улада, а ты хто?!».
«Нібыта я гуляла ля РАУС, да мяне падышоў участковы, а я сказала, што нікуды з ім не пайду»
Наступным пунктам быў РАУС у адным з раённых цэнтраў Мінскай вобласці. Там начальнік на размове папракаў жанчыну: «Працавала б у нас у ЦРБ і бяды б не ведала. Чым табе кепска было?» Потым яе перадалі ўчастковаму, а той паказаў пратакол.
— Мяне абвінавачвалі ў непадпарадкаванні супрацоўніку, ён праходзіў як сведка. Легенда была абсалютна абсурдная, — лічыць Аксана. — Нібыта я гуляла ля РАУС, і да мяне падышоў участковы, які «ў вольны час перачытваў» мой Instagram і ўбачыў запісы за 2020 год з хэштэгам «Жыве Беларусь», хацеў гэта са мной абмеркаваць, а я нібыта сказала, што нікуды з ім не пайду і ўвогуле яго не ведаю. Так я «аказала яму непадпарадкаванне», і за гэта ён мяне «затрымаў».
Доктарка напісала, што не згодная з пратаколам, але ўжо ўвечары была ў ІЧУ. Там «новенькую» пазналі супрацоўнікі, з якімі яна раней перасякалася па працы, прывозячы тых, хто выпіў, на медагляд. Раніцай наступнага дня начальнік ізалятара ёй паведаміў, што ўсе суддзі занятыя, таму паседжанне будзе праз два дні.
— Да адваката мяне выводзілі ў кайданках і з усімі надглядамі. Сустрэча праходзіла ў камеры для апытанняў, мяне саджалі ў клетку — я была там самы сацыяльна небяспечны злачынца. Калі ў камеры праводзілі агляды, на іх прысутнічаў начальнік ІЧУ — вельмі імпульсіўны і нястрыманы чалавек. Ён увесь час гыркаў: «Рукі за спіну! Тварам да сцяны! Не забывай, што ты за непадпарадкаванне сядзіш!» У камеры ляжаў недаедзены кавалак хлеба на выпадак, калі няма чаго будзе есці, каб не галадаць, — ён выкінуў яго ў сметніцу: «Што ў цябе тут за кармушка?!»
А на хлебе я там, можна сказаць, толькі і трымалася. На сняданак там традыцыйна была салата з буракоў і цыбулі, луста хлеба і вада. На абед — суп (адзінае, што там было цёплае), якія-небудзь макароны з курынымі трыбухамі ці чымсьці такім неядомым або хлебны шніцаль з пярловай кашай. Самае маё любімае, што проста ў рот не ўзяць, — рыбныя тэфтэлі! Мабыць, мойву перамалолі з галавой і кішкамі. Ну, вось і ўсё. Калі выйшла, мне яшчэ далі паперку заплаціць за ўтрыманне ў ІЧУ і іх харчаванне «пяць зорак Мішлен» 129 рублёў.
На суд Аксану таксама вялі ў кайданках. Адвакат доктаркі прынёс на слуханне яе характарыстыкі, доказы, што яна не сама прыехала пад РАУС і паказанні «сведкі» не могуць быць праўдай.
— У пратаколе было трызненне: навошта мне дзесьці ў Мінску пакідаць працоўную машыну (а яна была там, у нас на ёй стаяць маячкі і можна адсачыць геалакацыю), ехаць пасярод дня ў райцэнтр і гуляць там пад РАУС? Суддзя адхіліла просьбу адгледзець запісы відэакамер вонкавага назірання. Прычын не верыць сведку — супрацоўніку міліцыі ў яе не знайшлося. Віны сваёй я не прызнала, але мяне асудзілі на сем сутак. Трое я адседзела, заставалася яшчэ чацвёра, з гэтым я змірылася, — тлумачыць нашая суразмоўніца.
«Калі не было начальства, маглі па старой дружбе наліць гарбаты, даць коўдру»
Начамі падымалі і прымушалі называць сваё імя і артыкул толькі палітычных. Так Аксана даведалася, што разам з ёй сядзіць яшчэ мужчына за «непадпарадкаванне». Дзяжурныя пазней расказалі, што палітычныя ў цэлым у гэтым ІЧУ бываюць нячаста. У асноўным трапляюць людзі «па хуліганцы» або ў алкагольным стане, часта — адны і тыя ж. Але інструкцыя, як мусяць сядзець «нязгодныя», і тут была.
— Кожны дзяжурны лічыў сваім абавязкам паведаміць мне, што нам не належыць выключаць святло, выдаваць матрац, коўдру і пасцельную бялізну. Гарачая вада, перадачы, чытанне кніг і газет — усё не належыць, — успамінае жанчына. — Я ў КДБ паехала ў сукенцы, чаравіках і балоневым восеньскім паліто — у гэтым і сядзела. Быў пачатак вясны, халодна. Халодныя нары, таму я спала на стале ў позе эмбрыёна, не здымаючы паліто. Чаравікі ў мяне забралі — далі незразумелыя шлёпкі.
Мая мама ў першыя дні здолела перадаць акуляры і таблеткі, майку, ручнік і туалетную паперу, вільготныя сурвэткі. Адзін такі пакецік дазволілі, і тое мама ціснула на шкадаванне: у мяне бранхіяльная астма, раптам стане кепска. Гэта была адзіная перадача.
Увесь тэрмін Аксана сядзела ў камеры адна. Час ёй падаваўся гумовым і цягнуўся бясконца. Днём жанчына магла паспаць, хоць звычайна затрыманым у ІЧУ гэта забараняюць.
— Першыя суткі ў мяне былі слёзы. Я проста хадзіла па коле, наколькі гэта магчыма, лічыла масніцы. Прысядала, каб сагрэцца і, ведаеце, вось гэта «ў любой незразумелай сітуацыі качай азадак» (смяецца). Сядзела і разгойдвалася, як дзяцей маленькіх закалыхваюць, — гэта мяне супакойвала, я засынала. Калі прачыналася, успамінала вершы са школьнай праграмы, песні, якія раней любіла. Я фантазіравала, што зраблю, калі выйду. Нават пачалася пераацэнка каштоўнасцяў: разумееш, што хадзіла раней, ныла, што ўсё дрэнна, а насамрэч гэта было добра — дрэнна цяпер! Нават калі едзеш у КДБ, ты не разумееш, што цябе чакае. А тут ты ўжо сядзіш, ведаеш распарадак, што дзень пры дні адно і тое ж.
Аксана кажа, што супрацоўнікі ІЧУ выдавалі ёй яе лекі, калі трэба было, дапамогу атрымлівалі і людзі з іншых камераў. Доктарку гэта вельмі здзівіла:
— Дзяжурныя там самі баяцца, што камусьці давядзецца выклікаць хуткую, яшчэ нешта рабіць, ім не хочацца з гэтым сутыкацца. Я нават чула, як жанчына паскардзілася на балючыя месячныя, і супрацоўнік у яе пытаў, якую ёй трэба даць таблетку, каб абязболіць, бо сам «у гэтым не моцны». Хадзіў шукаў па ўсіх аптэчках кетарол або анальгін.
Яшчэ іншых затрыманых, здаецца, выпускалі ў прагулачны дворык, а неяк я чула, што ў калідоры пыталі, каму патрэбная гарачая вада, каб памыцца. Мяне, вядома, ні ў душ, ні на шпацыр не вадзілі.
У цэлым, кажа Аксана, нетыповым было і тое, што работнікі ІЧУ ўсё ж стараліся неяк ёй дапамагчы, не трапляючы ў поле зроку відэакамер на калідоры і ўнутры камер:
— Калі не было начальства, маглі мне па старой дружбе наліць той жа гарбаты пад выглядам цёплай вады. Маглі выдаць коўдру, але я яе да праверкі мусіла абавязкова вярнуць, кніжку давалі пачытаць, каб я не звар’яцела ў адзіноце. То-бок рабілі нешта гуманнае, за што іх не пакараюць, хоць усё роўна асцерагаліся. Можа, гэта прагучыць жудасна, як, ведаеце, «дзякуй, што не білі», але стаўленне ў іх было чалавечае, і за гэта ім вялікі дзякуй.
Там нават быў хлопец, які ў першы ж дзень праявіў нейкі ўдзел, падышоў да кармушкі: «Як вы тут апынуліся? Вы так кардынальна адрозніваецеся ад кантынгенту, які тут сустракаецца». Ён сам перыядычна ў мяне пытаў, як справы, ці трэба нешта, нават па камерах шукаў туалетную паперу, бо ў мяне не было нічога спачатку. Памятаю, ён тады супакойваў: «Не хвалюйцеся, пасля суда вас адпусцяць, бо вам тут не месца». І калі я вярнулася ў камеру, ён схапіўся за галаву: «Ды ладна! Як гэта наогул магчыма?» Я была вельмі здзіўленая такому стаўленню, нават раіла яму сыходзіць з гэтай сістэмы, пакуль яна яго не сапсавала.
«Быў чалавек, які кагосьці пабіў, і яму далі штраф пяць базавых, а мне за хэштэг — 20»
У канцы тэрміну Аксана больш за ўсё баялася перазатрымання. Калі яе сем сутак падыходзілі да канца, у камеру прыйшоў усё той жа сведка, якому «яна аказала непадпарадкаванне», і прынёс яшчэ адзін пратакол.
— Я ў яго пытаю: «Дык гэта мне працягнуць суткі? Вы ж казалі, што будзе толькі непадпарадкаванне!» Мяне спрабавалі супакоіць, што гэты артыкул прадугледжвае толькі штраф. У мяне пачыналася істэрыка, — дзеліцца суразмоўніца. — Я не верыла, клікала іншых супрацоўнікаў, дзяжурных, каб яны патлумачылі.
Гаворка пра артыкул 19.11 КаАП (Распаўсюд або выраб, захоўванне, перавозка экстрэмісцкай інфармацыі або прадукцыі). Частка 1 прадугледжвае толькі штраф з канфіскацыяй «прадмета здзяйснення правапарушэння», частка 2 — штраф, адміністрацыйны арышт або грамадскія працы. — Заўв. рэд.).
У новым пратаколе Аксану абвінавачвалі ў распаўсюдзе «экстрэмісцкіх матэрыялаў» за яе эмацыйны пост у сацсетках. У ім яна як доктарка асудзіла гвалт, пад тэкстам стаяў лозунг «Жыве Беларусь!».
— Тут я ўжо прызнала віну. Усё тая ж суддзя прызнала мяне вінаватай. Быў чалавек, які кагосьці пабіў, і яму далі штраф пяць базавых (185 беларускіх рублёў. — Заўв. рэд.). А мне за хэштэг — 20 базавых (740 рублёў. — Заўв. рэд.) і канфіскацыю тэлефона, прычым там не было ніякай інфармацыі. Суддзя сказала: «Гэта сродак, з дапамогай якога было здзейсненае злачынства». Я тлумачыла, што ён два месяцы як у мяне з’явіўся, а той, з якога «было здзейсненае злачынства», ляжыць дома. Але яго ўсё роўна забралі, сказалі, можна будзе выкупіць, калі аддзел прымусовага выканання правядзе ацэнку і здасць у канфіскат. Потым адтуль мне тэлефанавалі: «Скажыце, калі ласка, пароль ад вашага акаўнта, каб мы маглі выдаліць дадзеныя». Ці то дурачка ўключылі, ці то насамрэч верылі, што чалавек добраахвотна ўсё скажа, каб ягоны тэлефон прадалі… Пазней даслалі ліст, што тэлефон ацанілі на 900 рублёў і здалі ў канфіскат.
Пасля вызвалення Аксана за некалькі месяцаў сабрала дакументы і з’ехала з краіны. Пакуль яна жыве ў сяброў, збіраецца легалізоўвацца і шукаць працу. Але ўсё гэта потым — пакуль прыходзіць у сябе:
— Пасля «сутак» у мяне пагоршылася здароўе, абвастрыўся гастрыт, пагоршыўся сон, хоць я з 2020 года толкам і не спала. Мне сніліся кашмары, гэтыя жудасныя людзі, якія надзявалі кайданкі. Каб выйсці з дому, першыя дні трэба было набрацца мужнасці, бо было вельмі страшна, міма міліцыі праходзіць — увогуле. Тыдзень перад ад’ездам я проста раўла, калі ўяўляла, што трэба збіраць валізкі. Ехаць таксама баялася: думала, што мяне затрымаюць на мяжы.
Тут я не адна, але рэгулярна навальваецца паніка: раптам я не знайду працу, жыллё, раптам скончацца грошы, хоць я чалавек разважлівы, у мяне заўсёды была адкладзеная нейкая сума. Шлях назад ёсць, але я не хачу ў турму. Страх, што я ў іх у базе і яны могуць яшчэ нешта прыдумаць, калі спатрэбіцца, таксама не прайшоў. Хоць я разумею, што лёгка адкараскалася ў параўнанні з тым, што адбываецца на Акрэсціна, нават адседзела не 15, а сем сутак. Хай мяне не білі, але, калі цябе вязуць незразумела куды, ты цэлы дзень знаходзішся ў напружанні і не разумееш, апынешся дома ці не, — гэта псіхалагічны гвалт. Усё гэта — неймаверная несправядлівасць, такога стаўлення да людзей быць не мусіць.
Чытайце таксама
