У траўні невялікая каманда актывістаў з Гродзенскай вобласці пачала прыходзіць да беларусаў у Telegram і прапаноўваць ім выдаліць свае каментары і паведамленні ў чатах і каналах, праз якія ў сучаснай Беларусі можна апынуцца за кратамі. Яны называюць сябе «Хранителями» і тлумачаць, што імкнуцца дайсці да людзей хутчэй, чым гэта зробяць людзі ў форме. Дык чым могуць дапамагчы актывісты і хто гэтыя людзі? Пра сябе і пра тое, як спрабуюць абараніць беларусаў ад затрыманняў, яны расказалі ў вялікім інтэрв'ю «Люстэрку».
Перад інтэрв'ю на просьбу «Люстэрка» ўсе ўдзельнікі каманды «Хранителей» прайшлі праверку праз «Кіберпартызан» — яны пацвердзілі, што актывісты не звязаныя з беларускімі сілавікамі. Імёны суразмоўцаў змененыя з меркаванняў іх бяспекі.
«Рэальным беларусам можа належаць ад 250 тысяч да мільёна акаўнтаў, з якіх пісаліся паведамленні і каментары»
— Мы ведаем, што вы ведзяце тэлеграм-канал «Суды, задержания. Гродно и область». Чым яшчэ займаюцца «Хранители»? Колькі вас?
Васіль: Усе мы актывісты яшчэ з 2020 года. Пачыналі са стужачак, налепак, маршаў і гэтак далей, з часам усе з’ехалі з краіны. Трэба было чымсьці займацца, мы аналізавалі самыя частыя выпадкі рэпрэсій, матэрыялы судоў, сфармавалася каманда. З часам заўважылі, што ў многіх выпадках адпраўны пункт рэпрэсій — паведамленні ў чатах. І вось мы думалі: як у прынцыпе людзей знаходзяць? Павывучалі прыклады «пакаяльных» відэа, змаглі выявіць акаўнты затрыманых з гэтых ролікаў і зразумелі, што прыходзілі да тых, у каго акаўнт нейкім чынам быў скампраметаваны. Ну, напрыклад, хтосьці раней уяўляў сябе ананімам, а праз год-два падпісаўся рэальным імем ці паставіў асабістае фота, адкрыў нумар тэлефона, забыўшы, што дзесьці яшчэ вісяць нейкія паведамленні з 2020-га.
Дар’я: Мы заўважылі, што 95% затрыманых за каментары — гэта не актывісты. То-бок актыў звычайна ведае, як сябе паводзіць, чаго не рабіць, а большасць палітвязняў — гэта людзі, якія папаліся праз недасведчанасць. Яны ў нейкі момант адключыліся ад пратэснага варушняку і не былі ў курсе апошніх тэхнічных ноу-хау па бяспецы.
В: У выніку мы вырашылі, што будзе добра такім людзям пісаць, папярэджваць, што іх паведамленні яшчэ дзесьці ёсць і для іх гэта небяспечна. У нас ёсць чалавек з добрымі тэхнічнымі навыкамі. Ён прасканаваў некалькі нашых гродзенскіх чатаў і павыцягваў адтуль акаўнты, якія падпадалі пад крытэры, што я называў. Мы толькі ў некалькіх чатах знайшлі пару сотняў скампраметаваных. Тэхнічна наладзілі працу і стартавалі ў сярэдзіне траўня гэтага года. У першую чаргу інфармавалі людзей з чатаў Гродзенскай вобласці. Тады нас было пяцёра. Пазней мы пачалі маніторыць чаты па ўсёй краіне, асабліва «экстрэмісцкія». У выніку аказалася, што лік такіх карыстальнікаў ідзе на тысячы.
Пазней да каманды падключыліся яшчэ два чалавекі, цяпер нас сямёра, а акаўнтаў «Хранителей» — дзевяць: у Telegram ёсць рызыка атрымаць бан, калі з аднаго напісаць больш чым 19 карыстальнікам за суткі. Таму мы завялі некалькі. Вось дзень за днём рассылаем паведамленні і расказваем: «Ваш акаўнт такім і такім чынам скампраметаваны». Прыводзім людзям скрыншоты іх каментароў, просім выдаліць, ну і потым выдаліць акаўнт.
— Як беларусу, якому прыходзіць вашае паведамленне, зразумець, што гэта не які-небудзь сілавік?
Ульяна: Мы ўсяляк стараемся акцэнтаваць, што не правакатары, не робім крокаў для дэанона карыстальніка.
В: Асноўныя прыкметы, па якіх можна нас адрозніць, — гэта юзернеймы, іх спіс вісіць у нас на канале, каб людзі маглі пераправерыць. Яшчэ ёсць запісанае відэа з адным з нашых актывістаў, што такое нашая каманда. Ну і мы не патрабуем ніякіх канфідэнцыйных звестак — самі паказваем, якія звесткі чалавека былі скампраметаваныя: «У вас фатаграфія і імя цяпер падобныя да рэальнага чалавека, хутчэй за ўсё, вы паставілі сапраўдныя імя і прозвішча. Пры гэтым, паглядзіце, у вас вісіць такі каментар, за які можна атрымаць „адміністратыўку“ або „крыміналку“».
Акаўнты «Хранителей» у тэлеграме: @GRDNBY2, @GRDNBY3, @GRDNBY4, @GRDNBY5, @GRDNBY7, @GRDNBY8, @GRDNBY9, @GRDNBY11, @GRDNBY12.
— Колькі вы праманіторылі чатаў і тэлеграм-каналаў?
В: Колькасць набліжаецца да тысячы — гэта ўсе пратэсныя, дваровыя чаты, якія мы змаглі знайсці. Таксама супольнасці беларусаў замежжа — пераважна літоўскія і польскія. Даволі частыя выпадкі, што людзі нешта пісалі ў Telegram, потым перабраліся ў Польшчу, там жывуць і працуюць, яны спакойныя, што з імі нічога не будзе, і едуць у Беларусь. А потым на мяжы іх затрымліваюць за каментары ў 2020-м.
— Колькі ў вас паведамленняў і каментароў сабралася?
В: Складана сказаць, якая лічба будзе адэкватнай. У цэлым у базе больш за 30 мільёнаў каментароў, унікальных акаўнтаў — у раёне мільёна. Але калі даваць больш рэалістычную ацэнку (мы фільтравалі акаўнты, з якіх паведамленні былі адпраўленыя ў перыяд ад жніўня і тры-чатыры месяцы пасля) — гэта каля 250 тысяч унікальных карыстальнікаў. То-бок рэальным беларусам можа належаць ад 250 тысяч да мільёна акаўнтаў, з якіх пісаліся паведамленні і каментары. Дакладная лічба невядомая, бо ў тых жа чатах, якія створаныя ў буйных тэлеграм-каналах для каментароў, цалкам могуць быць і боты. Некаторыя акаўнты маглі выдаляцца і перастварацца, маглі пісаць і людзі з іншых краін.
Д: Мы пачалі з самых рызыкоўных груп. Я не буду іх называць, каб не даваць наводку ГУБАЗіК, але ў цэлым пакуль у нас у чарзе на апрацоўку — каля 15 тысяч скампраметаваных акаўнтаў.
В: Так, дзелім іх на групы: хто ў зоне рызыкі трапіць пад крымінальны артыкул, якія каментары — пад адміністрацыйны. Нейкія — ні пад тое, ні пад другое, але людзі размаўлялі на звязаныя з пратэстамі тэмы. Напрыклад, ёсць паведамленне, дзе чалавек уначы 9 або 10 жніўня пытаў, куды выходзіць. Вельмі высокія шанцы, што таго, хто ў разгар пратэстаў задаваў такія пытанні, потым могуць і старанна праверыць. Але больш за ўсё трапляецца людзей, якія ў 2020-м нешта панапісвалі і забылі пра гэта, пачалі жыць сваім жыццём, паадкрывалі свае акаўнты і сталі скампраметаваныя.
«Калі не засвечаны нумар, прамога доказу не будзе, акрамя таго, што стаялі нейкія фота, імя і прозвішча, якія можа напісаць хто заўгодна»
— Вы сказалі, што просіце беларусаў выдаліць каментары і сам акаўнт. Другое — абавязкова? Для многіх, напэўна, гэта драма: там кантакты, перапіскі.
В: Наконт выдалення каментароў. Першая прычына — існуе тэрмін даўнасці так званых правапарушэнняў і злачынстваў, і часцяком каментар, які вісіць у чаце, трактуецца як злачынства, што бесперапынна працягваецца. Тут калі чалавек выдаліць яго, то можа выратаваць сябе.
Наконт выдалення акаўнта. Тут ёсць шанец, што сілавікі яшчэ не здэанонілі ўсіх, цалкам магчыма, да нейкіх людзей яшчэ чарга не дайшла. Але пры гэтым, паколькі ў сілавікоў ёсць свая база з каментарамі, тэлеграм-id аўтараў, у далейшым, калі чалавек працягвае карыстацца тым самым акаўнтам, ён рызыкуе быць затрыманы. Напрыклад, падчас выпадковай праверкі тэлефона паглядзяць id, звераць са сваімі базамі і ўбачаць, што дакладна такі ж чалавек калісьці адпраўляў заклік, за які можна атрымаць тэрмін. Таму так мы патэнцыйна выратуем ад такога выпадку.
Ну і яшчэ гэта дае шанец, калі не быў засвечаны нумар (па ім апазнаць лягчэй за ўсё), прыкінуцца, што гэта не твой акаўнт і пісаў не ты. Нейкага прамога доказу ў іх, хутчэй за ўсё, не будзе, акрамя таго, што стаяла нейкае фота, былі нейкія імя і прозвішча, якія можа напісаць хто заўгодна.
— Калі ў сілавікоў усе ўжо ёсць у іх базах, тое, што вы пішаце людзям, ім дапамагае?
В: Паўтаруся: прынамсі, мы можам чалавека выратаваць за кошт тэрмінаў даўнасці. Ну і яшчэ сілавікі, хутчэй за ўсё, наўрад ці будуць замарочвацца і вышукваць чалавека, які ўжо ўсё пачысціў і выдаліў Telegram. Напэўна пойдуць за кімсьці больш «лёгкім», у каго ўсё засталося і акаўнт актыўны. Навошта ім напружвацца, калі ў іх на канвеер усё пастаўлена? Цяпер заўважна, напрыклад, што яны праганяюць людзей па арт. 19.11 за рэпосты «экстрэмісцкіх» матэрыялаў у Telegram ці Instagram.
Д: Насамрэч былі сітуацыі, калі чалавек выдаліў акаўнт, а па яго ўсё роўна прыйшлі, і ён сеў. Але гэта вельмі гучныя выпадкі, часцяком з вялікім бэкграўндам паведамленняў, аўтар моцна прыцягнуў увагу. Таму, думаю, у 90% выпадкаў рэкамендацыі «Хранителей» спрацуюць. Прыцягвае ўвагу вялікая колькасць паведамленняў і пэўнага характару. Наконт канвеера — у нас жа куча звестак, мы ўвесь час глядзім, колькі новых «адміністратывак» на тыдні, за месяц, за некалькіх месяцаў. У іх стабільная планка, відаць, нейкая разнарадка ёсць ці адбіваецца ўмоўная прапускная здольнасць сістэмы, яна мае свой ліміт. Як мы разумеем, там могуць быць прэміі за выкананне плана, і вось іх мэта — гэты план выканаць. І навошта перанапружвацца і займацца нейкім складаным актывістам, у якога ўсё пачышчана? Яны шукаюць лягчэйшыя спосабы і хапаюць безабаронных людзей.
У: Я дапоўню, што затрымлівалі людзей з выдаленым акаўнтам, але іх каментары заставаліся ў чатах. Тэлеграм-id быў вядомы, і сілавікі маглі далей з гэтымі каментарамі працаваць. Цяпер нам не вядома ні пра адзін выпадак, каб чалавек выдаліў усё, а па яго прыйшлі. Можа, такое і ёсць, мы не можам гарантаваць карыстальніку, што да яго 100% не прыйдуць, калі ён выканае ўсе нашыя рэкамендацыі. Але са свайго боку хочам мінімізаваць колькасць патэнцыйных ахвяр і робім тое, што разумеем на гэты момант.
«Прабіваем затрыманую і разумеем, што мы папярэджвалі, але яна як нічога ніякага паехала ў Беларусь»
— Раскажыце, як рэагуюць людзі, калі атрымліваюць паведамленні ад вас.
В: У цэлым іх адназначна палохае, калі хтосьці невядомы прыходзіць і пачынае расказваць, як у іх скампраметаваны рахунак. З некаторымі ў нас завязвалася камунікацыя, напрыклад, калі ў іх не атрымлівалася ўсё выдаліць, такія, бывала, потым казалі: «А я спачатку думаў, вы з ГУБАЗіК і спрабуеце мяне развесці». Але ў цэлым частка карыстальнікаў можа проста моўчкі ўзяць і ўсё павыдаляць, ніякай рэакцыі не пакінуўшы. Частка — убачыць і толькі праз пару гадзін або нават дзён нас праверыць і ўсё пачысціць, скажа дзякуй або лайк паставіць на нашае паведамленне. Ёсць яшчэ цікавая катэгорыя — людзі, якія спрабуюць даказваць, што ніколі нічога не пісалі і гэта не іх каментары. Яшчэ цікавейшыя тыя, хто спрабуе прыкідвацца, што падтрымлівае цяперашнюю ўладу, але такіх адзінкі. Падобна, яны проста палохаюцца і спрабуюць у паніцы нешта прыдумаць. Але ёсць і такія, хто проста ігнаруе рэкамендацыі і блакуе нас.
Больш за ўсё радуюць людзі, якія мала таго што ўсё пачысцілі, дык яшчэ і пакінулі шмат словаў падзякі. Гэта вельмі матывуе — проста разуменне, што мы хаця б аднаму чалавеку дапамаглі і ўжо, магчыма, як мінімум на адну патэнцыйную ахвяру менш.
— Вы ведаеце выпадкі, калі хтосьці, каму вы пісалі, праігнараваў папярэджанне або не паспеў усё пачысціць, а потым быў затрыманы?
В: Быў даволі дзіўны выпадак. Жанчына знаходзілася ў Польшчы, мы ёй напісалі, што яе акаўнт адназначна скампраметаваны, што паведамленні вісяць у чатах і, калі яна збярэцца ехаць у Беларусь, могуць затрымаць. Яна ўсё прачытала, напісала «дзякуй». Праходзіць пару тыдняў, мы бачым чарговае «пакаяльнае» відэа, прабіваем затрыманую па id і разумеем, што гэта яе мы папярэджвалі, але яна, відаць, не стала нічога выдаляць і як нічога ніякага паехала. Ну і яшчэ неяк раз мы напісалі чалавеку, які ўжо паспеў адседзець па «адміністратыўцы». Яшчэ два выпадкі памятаю, калі людзі ўжо адбывалі «хімію» ці «хатнюю хімію».
— Як думаеце, вы выратавалі кагосьці за гэты час?
Д: Гэта эфект працы «Хранителей», але не зусім з нашага боку пайшла ініцыятыва камунікацыі. Мы апрацоўвалі акаўнт, і гэты чалавек парэкамендаваў нас сваёй сяброўцы, а яна папрасіла прабіць сястру. Там аказаўся жах з каментарамі! Гэтая жанчына ўжо адседзела «суткі», далей ёй свяціла «крыміналка», было зразумела, што яе хацелі раскручваць. Таму мы хуценька знайшлі яе каментары, яна ўсё пачысціла, а потым мы звялі яе з тымі, хто дапамог з’ехаць з Беларусі.
— То-бок да вас можна прыйсці і папрасіць прабіць сябе па базах?
В: Так, але ў нас ёсць бот, дзе людзі могуць самі праверыць свой акаўнт на наяўнасць нейкіх забытых з 2020 года паведамленняў. Карыстальнік атрымае інструкцыю, як іх пачысціць, выдаліць акаўнт, а таксама тлумачэнні, чым гэта можа дапамагчы. Прыкладна гэтак жа працуем і мы самі і можам даць такія ж вынікі. Але мы яшчэ са згоды чалавека можам прабіць яго праз боты «Глаз Бога» і Insight, якія часта выкарыстоўваюць сілавікі, і сказаць, што на іх так могуць накапаць.
— Бот потым лепш выдаліць?
В: Прыкладна праз суткі, як бот уключылі, уся гісторыя перапіскі аўтаматычна выдаляецца, і ён знікае з спісу чатаў (ну і ўнутры ёсць кнопка «Выйсці», якая робіць тое самае). Мы яго зрабілі так, што ён не адлюстроўваецца ў гісторыі Telegram, калі яго запускалі па спасылцы з нашага канала. Там ён захаваецца толькі калі шукалі самастойна праз пошук і запусцілі так. Ну і яшчэ — бот, як і мы, пасля выдалення каментароў рэкамендуе перастварыць акаўнт, каб гэты тэлеграм-id больш не быў да чалавека прывязаны. Так што, калі чалавек выдаліць акаўнт, яго і не будзе хваляваць гэтае пытанне.
У: Дадам, што ў некаторых карыстальнікаў вельмі шмат каментароў — па 500−1000, і ім ляніва іх выдаляць. Тым, у каго ўсталяваны «Партызанскі тэлеграм», лягчэй — у ім у чатах убудаваная кнопка «Выдаліць усе свае каментары». Гэта палегчыць працу.
— Ёсць людзі, якія напісалі тысячы паведамленняў?
В: Некалькі такіх траплялася. І звычайна там адназначна хоць адзін будзе цягнуць на «крыміналку». Але часцей за ўсё гэта акаўнты, якія пакінулі ад некалькіх паведамленняў да сотні.
«У іх жа мэта — проста прымусіць усіх маўчаць. Галоўнае — каб у інтэрнэце была цішыня»
— Сілавікі самі вам пісалі? З аднаго боку, вы ім відавочна перашкаджаеце, з іншага — магчыма, палягчаеце працу.
У: Мы на 100% не ведаем, хто нам піша: звычайны чалавек ці сілавік. Таму ўвялі правіла, што можам прабіць і пракансультаваць толькі таго карыстальніка, які непасрэдна напісаў. Калі бачым «у мяне там сябар, брат-сват пакідаў каментар, дапамажыце яго праверыць», адразу кажам, каб гэты чалавек нам сам і пісаў.
— Калі вярнуцца да бота, сілавікі могуць спрабаваць выкарыстоўваць яго ў сваіх мэтах? Ці спрабуюць яны яго ці вашыя акаўнты ўзламаць?
В: Тут просты адказ: усё тое ж, што ў нас сабрана з паведамленняў, яны і так з 2020-га самі збіралі. У іх ёсць свая база з id акаўнтаў, бо ў кожным адкрытым чаце ёсць магчымасць экспартаваць гісторыю паведамленняў, што яны напэўна і зрабілі. Так што наш бот ім нічога новага не дасць. Мы ж, скажам, даём людзям магчымасць выраўняць баланс сіл (смяецца).
— А спрабуюць пісаць ад вашага імені, памяняўшы лічбу ці літару?
В: На дадзены момант нам не вядомыя такія выпадкі, але, думаю, ім няма сэнсу пісаць як мы, калі яны могуць проста прыйсці да чалавека дадому і схапіць яго за тыя паведамленні.
У: У нас ёсць сістэма «антыфэйк». Калі сілавікі будуць спрабаваць нас капіяваць у адкрытых чатах і кідаць фэйкавыя спасылкі, мы гэта ўбачым. Але калі пачнуць хадзіць у асабістыя паведамленні да людзей, тут ужо не даведаемся, пакуль нам пра гэта не напішуць самі беларусы.
— Як думаеце, чаму сілавікі пачалі папярэджваць людзей, што тыя знаходзяцца ў «экстрэмісцкіх» чатах?
У: Маё меркаванне: бо ў іх жа мэта — проста прымусіць усіх маўчаць. Сілавікі ж не працуюць па прынцыпе «злавіць як мага больш людзей» — ім трэба зрабіць так, каб усё гэта спынілася. Таму для іх цалкам лагічна папярэдзіць, запалохаць. Галоўнае — каб у інтэрнэце была цішыня.
— Сілавікі, паводле вашых назіранняў, пачалі больш пісьменна працаваць з Telegram?
У: Вялікая памылка многіх беларусаў — спадзявацца на тое, што сілавыя структуры зусім дурныя, сядзяць і ні ў чым не разбіраюцца. А таксама думаць, што мы разумнейшыя за ўсіх. Там таксама хапае цалкам кампетэнтных людзей, яны выконваюць сваю працу. Не заўсёды, калі ў канкрэтнага карыстальніка нешта не знайшлі, значыць, што ён быў разумнейшы і хітрэйшы. Можа, тады не захацелі знайсці.
Многія не разумеюць усёй сур’ёзнасці сітуацыі. Мы хочам паказаць людзям, як шмат яны пакідаюць лічбавых слядоў, каб не расслабляліся. Таму паказваем: «Глядзіце, мы такія ж звычайныя карыстальнікі, як і вы. І вось якую мы бачым інфармацыю пра вас проста цяпер, яе ж бачаць і сілавікі».
В: Нашая агульная пазіцыя — не проста дапамагчы людзям, пачысціць усё і, як страусы, схавацца ў пясок. Мы хочам растлумачыць, якія ёсць пагрозы, расказаць, як пазбегнуць небяспекі і, напрыклад, як найбольш бяспечным чынам чытаць тыя ж незалежныя СМІ. Мы імкнёмся максімальна ўскладніць пошук новых ахвяр для рэжыму, каб людзі не былі для іх лёгкімі мішэнямі.
— Якія памылкі ў тэлеграм-карыстальнікаў вы бачыце часцей за ўсё?
У: Нежаданне пераствараць акаўнты. Як правіла, у многіх яны яшчэ з 2020-га, а раней мы не так шыфраваліся, як цяпер. Калі тады былі вядомыя імя і прозвішча, чалавека можна здэаноніць. Часам супадаюць, напрыклад, нік у Telegram і ў Instagram або VK, так таксама могуць вылічыць. У мяне была такая сітуацыя. Калісьці адзін з маіх акаўнтаў сілавікі недзе апублікавалі: супаставілі нік у Telegram і чыйсьці VK, але чамусьці вырашылі, што гэта дакладна адзін і той жа чалавек. Мне шкада таго, каго я, атрымліваецца, выпадкова падставіла. Нібыта ён таксама за мяжой, але адназначна не магу сказаць.
— Што вы цяпер параіце беларусам — наогул нічога не пісаць у каментарах, каб не сесці?
У: Кожны чалавек мусіць разумець, дзе і што ён піша. Вядома, калі гэта які-небудзь VK, OK, Instagram, дзе ў прынцыпе відаць асабістая інфармацыя, там непажадана пісаць у «экстрэмісцкіх» каналах. У тым жа Telegram беларусам пажадана перастаць пісаць каментары ў такіх чатах са сваіх акаўнтаў 2020 года. Яны могуць каментаваць, зразумела, але лепш з акаўнтаў на замежным або віртуальным нумары і выконваць налады прыватнасці (гэтыя інструкцыі можна паглядзець у «Кіберпартызан»). І пажадана пераствараць такія акаўнты раз на месяц ці хаця б тры, каб менш было шанцаў вылічыць карыстальніка.
«Жанчына пісала каментары з тэлеграм-акаўнта мужа — магла падвесці яго пад „крыміналку“»
— Раскажыце пра забаўныя выпадкі ў вашай працы.
В: У нас ужо дзесьці 3000 чалавек прайшлі праверку, і даволі смешна, калі відаць, што акаўнт скампраметаваны, але па паведамленнях гэта відавочна прыхільнік рэжыму. Такіх было выпадкаў дзесяць. Хутчэй за ўсё, яны сваю прапаганду ў чатах ладзілі ў 2020-м, пісалі гадасці супраць пратэстаў, а цяпер сядзяць з адкрытымі акаўнтамі.
Д: А быў яшчэ выпадак, калі такі акаўнт размяшчаў фота, дзе наш нацыянальны сцяг у выглядзе палавіка. Мы яго тролілі: «Гэта ж пікетаванне! Усё роўна, дзе і ў якім выглядзе знаходзіцца сцяг, вы, паводле логікі рэжыму, усё роўна трапляеце пад артыкул» (смяецца).
У: А я неяк праверыла акаўнт. Аказалася, жанчына пісала ў пратэсных чатах каментары з тэлеграм-акаўнта свайго мужа, то-бок, атрымліваецца, магла падвесці яго пад «крыміналку».
— Раскажыце пра сябе за межамі ініцыятывы «Хранители».
В: Асабіста я праграміст, яшчэ ёсць чалавек, які аналізам дадзеных займаецца. Ёсць былыя палітвязні. У кожнага ёсць асноўная праца, гэта цалкам валанцёрскі праект.
Д: Мы ўсе з розных гарадоў Гродзенскай вобласці, нас аб’яднала, напэўна, дапамога палітвязням. Першапачаткова мы маніторылі і фіксавалі затрыманні па вобласці. Калі была патрэба, насілі перадачы, адпраўлялі грашовыя пераводы, лісты.
У: Сярод нас далёка не ўсе прафесіяналы ў галіне лічбавай бяспекі, але падзеі 2020-га прымусілі нас разабрацца ў многіх момантах. Тут розныя людзі, але ва ўсіх велізарнае жаданне дапамагаць, у першую чаргу тым, хто знаходзіцца ў Беларусі. Таму што, на жаль, не хапае клопату пра тых, хто застаўся ўнутры.
— Колькі асабістага часу ў вас бяруць «Хранители»? Гэта ж усё пасля працы, пісаць людзям, усё ім тлумачыць — даволі вялікія выдаткі рэсурсаў.
В: Такі рытм жыцця ў нас ужо ледзь не з 2020-га і ўвайшоў у норму. Толькі раней мы пасля працы, напрыклад, маглі пайсці ўлёткі раскідаць, цяпер жа гадзіну-дзве на дзень, на колькі сіл хопіць, яшчэ апрацоўкай займаемся. Ну ці цягам дня, калі ёсць перапынак. Але ў цэлым так, на гэта ідзе адчувальная доля асабістага часу. Можна сказаць, у любую гадзіну дня і ночы мы гатовыя, калі тэрміновая сітуацыя ўзнікае, адказваць людзям і дапамагаць.
У: Але гэта ж добраахвотна. Няма плана: «Ты мусіш выканаць столькі за дзень». Калі ў чалавека ёсць час, сілы і жаданне — ён гэта робіць. Вядома, ва ўсіх сваё асабістае жыццё, у кагосьці — сем'і, але ўсе імкнуцца не забываць і пра беларусаў.
— Наколькі складана псіхалагічна вытрымліваць такі рытм і перыядычна ўгаворваць людзей паслухаць вас, каб вы маглі ім дапамагчы?
В: Час ад часу, калі людзі ніяк не рэагуюць ці блакуюць, гэта крышачку б’е па нервах, але ў цэлым, калі хтосьці адзін так зрабіў, звычайна следам ідзе некалькі тых, хто дзякуе, і гэта перабівае ўсе мінусы, дае новыя сілы.
У: Не ведаю, добра гэта ці дрэнна, але мы сталі больш загартаванымі. Глядзім на гэта як на частку працы, ставімся спакойна, не адчуваючы ні злосці, ні суму — значыць, так ёсць. Ну і, вядома, усміхацца дапамагае тое, што мы атрымліваем шмат словаў падзякі, змаглі ўсё ж такі пераканаць выехаць чалавека, якому пагражала крымінальная справа і які не разумеў рызыкі. Цяпер ён у бяспецы.
Напрыклад, калі мы запусцілі бот, моцна дапамаглі СМІ, якія напісалі пра гэта. У дзень запуску запытаў было столькі, што серверы спачатку не спраўляліся. Самім людзям гэта было карысна!
— Вы сказалі, што за суткі ўдаецца напісаць у сто акаўнтаў. Колькі вам трэба часу, каб ахапіць той умоўны мільён — месяцы, гады?
В: Рэч у тым, што тыя ад 250 тысяч да мільёна — гэта ўсе акаўнты. Відавочна скампраметаваныя з іх — у найгоршым выпадку пара дзясяткаў тысяч, не такая страшная лічба. Паколькі мы крок за крокам усё стараемся аўтаматызаваць, хутчэй за ўсё, атрымаецца ў найбліжэйшыя месяц-два ўсё паскорыць, павялічыць колькасць карыстальнікаў, якіх мы за суткі здольныя апрацаваць, да 500. І тады цалкам можам за некалькі месяцаў абысці тысячы самых рызыкоўных. А потым у нас ёсць планы выйсці на Instagram, бо гэта, паводле нашых ацэнак, другая па папулярнасці крыніца ўзнікнення рэпрэсій.
Чытайце таксама
