Расія раз за разам наносіць ракетныя ўдары па энергетычных аб’ектах Украіны, падобна, імкнучыся змусіць украінскае кіраўніцтва да перамоваў аб капітуляцыі. Каля 30 гадоў таму амерыканскі вайсковец напісаў навуковую працу пра эфектыўнасць масіраваных удараў па энергетыцы. Паводле яго, такія бамбардзіроўкі могуць прывесці да поспеху, але толькі ў пэўных умовах — расказваем пра гэта падрабязней.
Расійскія ўдары і дысертацыя маёра Грыфіта
Першыя ўдары па ўкраінскіх электрастанцыях і сістэмах размеркавання энергіі Расія пачала наносіць 11 верасня — пасля паспяховага наступу УСУ ў Харкаўскай вобласці расійскія ракеты прыляцелі ў Зміеўскую ТЭС у гэтым рэгіёне, Харкаўскую ЦЭЦ-5 і ў падстанцыі ў той жа вобласці — мільёны людзей засталіся без святла. Праз некаторы час Уладзімір Пуцін шматзначна згадаў нейкія «адчувальныя ўдары» Расіі па Украіне, якія назваў папераджальнымі — улічваючы, што ў верасні УС РФ не вялі ніякіх буйных аперацый, хутчэй за ўсё, меліся на ўвазе менавіта прылёты па крытычнай інфраструктуры.
Пачынаючы з 10 кастрычніка прылёты перыядычна паўтараліся, і 23 лістапада масіраваным ударам ракет і іранскіх беспілотнікаў Украіну ўдалося на нейкі час літаральна пагрузіць у цемру. Хоць прылёты ажыццяўляюцца па цывільных аб’ектах, расійскі бок гэтага не прызнае і вуснамі прэс-сакратара Пуціна прапануе «ўрэгуляваць сітуацыю такім чынам, каб выканаць патрабаванні расійскага боку і спыніць, адпаведна, усе магчымыя пакуты мясцовага насельніцтва». Гэта вельмі нагадвае тактыку тэрору супраць цывільных, і ўжо 23 лістапада Еўрапарламент прызнаў Расію дзяржавай — спонсарам тэрарызму.
Пры гэтым яшчэ ў 1994 годзе ў ЗША была апублікаваная дысертацыя маёра ВПС Злучаных Штатаў Томаса Грыфіта пад назвай Strategic Attack of National Electrical Systems («Стратэгічная атака на нацыянальныя электрасістэмы»). Грыфіт — амерыканскі афіцэр ваенна-паветраных сіл, спецыяліст па сістэмах узбраення знішчальнікаў, асабіста ўдзельнічаў у аперацыі «Бура ў пустыні» ў 1991 годзе, пабываў у палоне ў іракцаў і быў вызвалены пасля перамогі.
У сваёй працы вайсковец расказаў, якія ў прынцыпе выгады для боку, які атакуе, могуць несці ўдары па энергетычнай інфраструктуры праціўніка, і на прыкладзе некалькіх войнаў разабраўся, наколькі знішчэнне энергетыкі дапамагае перамагчы ў рэальнасці. Калі сцісла, то Украіна мала падыходзіць на ролю краіны, якую лёгка перамагчы знішчэннем электрастанцый.
Як паспрабаваць перамагчы, пазбаўляючы краіну электрычнасці?
Магчымую шкоду, якую могуць нанесці краіне, што абараняецца, удары па яе электрасетцы, Грыфіт падзяляе на чатыры падвіды — першыя два адносяцца да «ваенных», а другія два — да «палітычных»:
• перашкаджанне непасрэдна ваенным аперацыям;
• перашкаджанне ваеннай вытворчасці;
• падзенне маральнага духу цывільнага насельніцтва;
• ціск на палітычных лідараў.
Першы пункт мае на ўвазе, што адсутнасць электрычнасці ў арміі можа непасрэдным чынам паўплываць на яе баяздольнасць — да прыкладу, не змогуць працаваць радары СПА для адбіцця наступных нападаў з паветра. Другі нашмат больш відавочны, таму што любая сучасная прамысловасць спажывае велізарныя аб’ёмы электраэнергіі, і яе адсутнасць можа прывесці да прыпынення вытворчасці і зніжэння або спынення паставак ваеннай прадукцыі на фронт.
Падзенне маральнага духу цывільных можа прывесці да рашэння ваеннага і палітычнага кіраўніцтва краіны пайсці на саступкі — а калі не прыводзіць, то ў гульню ўступае чацвёрты фактар: эліты могуць паспрабаваць замяніць занадта ўпартага лідара на больш рахманага, альбо нежаданне кіраўніка дамаўляцца можа прывесці да сабатажу вайскоўцаў або вытворцаў.
Усе іншыя аргументы на карысць бамбардзіроўкі энергасістэм так ці інакш зводзяцца да чатырох вышэйпералічаных.
Ці эфектыўныя ўсе пералічаныя спосабы?
Найменш эфектыўным з усіх варыянтаў Грыфіт называе спробу ўдарамі па электрастанцыях і размеркавальных падстанцыях перашкодзіць правядзенню ваенных аперацый — прасцей кажучы, знізіць эфектыўнасць функцыянавання арміі дзяржавы, якая абараняецца.
Па-першае, нават буйныя вайсковыя злучэнні спажываюць параўнальна нікчэмную ў параўнанні з цывільным сектарам колькасць электраэнергіі. У ЗША Мінабароны спажывае не больш за 1% электрычнасці, якая выкарыстоўваецца ў краіне, прычым у асноўным — на цалкам «цывільныя» патрэбы накшталт ацяплення або кандыцыянавання.
Па-другое, вайскоўцы заўсёды будуць найбольш «прывілеяванымі» спажыўцамі: пры першай патрэбе даступная электраэнергія будзе даставацца арміі. Па-трэцяе, любая сучасная армія заўсёды мае мноства ўласных крыніц энергіі (генератараў).
Зменлівая ваенная абстаноўка далёка не заўсёды дазваляе разлічваць на мясцовыя электрасеткі, таму вайскоўцы возяць неабходныя магутнасці з сабой (так, большасць краін, у якіх ваявалі ЗША ў XX стагоддзі, мела невялікія энергетычныя магутнасці, і амерыканскім салдатам даводзілася здабываць энергію самастойна).
Астатнія тры спосабы дамагчыся перамогі ўдарамі па энергетыцы Томас Грыфіт разгледзеў на прыкладзе трох самых буйных войнаў, якія ЗША вялі ў XX стагоддзі: у Карэі, В’етнаме і Іраку (Першая і Другая сусветная войны ў працы не разглядаюцца, бо ў гэтых канфліктах ніякіх мэтаскіраваных удараў па энергетычнай інфраструктуры не наносілася — нават нягледзячы на тое, што дывановыя бамбардзіроўкі нямецкіх і японскіх аб’ектаў сталі звычайнай справай, электрастанцыі зусім не былі прыярытэтнымі мэтамі).
Няўдача нумар адзін: Карэя
За першыя паўгода вайны ўсе спробы бакоў у Карэйскай вайне скончыць канфлікт хуткай перамогай аказаліся беспаспяховымі: спачатку была няўдалая спроба наступу паўночнікаў, потым саюзныя сілы ААН на чале з ЗША не змаглі прымусіць Пхеньян да капітуляцыі з прычыны фактычнага ўступлення ў вайну Кітая, і, нарэшце, «кітайскія добраахвотнікі» не змаглі знішчыць войскі ААН і ліквідаваць Паўднёвую Карэю.
Фронт стабілізаваўся, і з 1951 года стратэгічнае авіяцыйнае камандаванне ЗША паспрабавала дамагчыся перавагі ўдарамі па стратэгічных мэтах, да якіх аднеслі і электрастанцыі. Мэтай было пазбавіць энергіі раскіданыя аб’екты паўночнакарэйскай прамысловасці, спыніць ваенную вытворчасць і зрабіць «псіхалагічнае ўздзеянне на вайсковае і цывільнае насельніцтва».
Усяго за некалькі дзён амерыканская авіяцыя знішчыла электрастанцыі, якія выраблялі да 90% энергіі ў Паўночнай Карэі. На два тыдні краіна цалкам засталася без электрычнасці, большая частка вайсковай вытворчасці (і вытворчасці наогул) спынілася.
СССР і Кітай, якія падтрымлівалі Пхеньян, адрэагавалі на блэкаўт вокамгненна: карэйцам пачалі пастаўляць большую частку вайсковых матэрыялаў, якія выкарыстоўваліся для працягу баявых дзеянняў. На забеспячэнне войскаў на фронце бамбардзіроўкі электрастанцый амаль не паўплывалі, на грамадскую думку ў Паўночнай Карэі — таксама.
Затое грамадскасць абурылася ў заходнім свеце — так, актыўны пратэст супраць бамбардзіровак выказаў лейбарысцкі ўрад Вялікабрытаніі (у прыватнасці, ён баяўся, што пад бомбамі атачэнне Кім Ір Сена зусім адмовіцца ад мірных перамоваў). Атакі на інфраструктуру, такім чынам, не прывялі ні да якага паляпшэння пазіцый ЗША і Паўднёвай Карэі, хоць разбурэнне электрастанцый было маланкавым і буйнамаштабным.
Няўдача нумар два: В’етнам
Карэйскі досвед не прывёў ЗША да разумення малой эфектыўнасці нападаў на энергетычную інфраструктуру, і праз дзесяцігоддзе амерыканцы паспрабавалі падобным чынам дасягнуць сваіх мэтаў у В’етнаме. Распрацаваная ў 1965 годзе буйная бамбавальная аперацыя «Грымоты» была пакліканая масіраванымі ўдарамі па розных аб’ектах падняць дух саюзнікаў з паўднёвага В’етнама і зламаць волю камуністычнага ўрада паўночнікаў, вымусіўшы спыніць падтрымку партызан з В’етконга. Да 1967 года ў спіс прыярытэтных мэтаў дадалі і электрастанцыі — апроч іншага, іх разбурэнне мусіла абцяжарыць працу чыгунак і партоў.
Вясной удары былі нанесеныя па цеплавых электрастанцыях, уключаючы аб’екты ў сталіцы краіны Ханоі. Да канца траўня 1957 года са строю выйшла 14 з 22 найбуйнейшых энергетычных аб’ектаў, загінула 85% генеравальных магутнасцяў Паўночнага В’етнама, сур’ёзныя пашкоджанні былі нанесеныя і сеткам электраперадач.
Паводле ацэнкі Грыфіта, «вытворчасць электраэнергіі ў Паўночным В’етнаме амаль спынілася» — аднак ён ацэньвае агульнае ўздзеянне на ход вайны як «мінімальнае». Урад звярнуўся да народа з просьбай знізіць энергаспажыванне, ніякіх доказаў зніжэння эфектыўнасці працы партоў не было.
Гэтаму спрыяла шырокае выкарыстанне паўночнав'етнамцамі генератараў і будаўніцтва пяці падземных дызельных электрастанцый — а таксама (як і раней у Карэі) павелічэнне падтрымкі з боку СССР і Кітая.
Прамысловая вытворчасць Паўночнага В’етнама была ў значнай ступені падарваная, аднак працягваць доўгую вайну краіне было цалкам пад сілу. У 1968 годзе ўдары па электрастанцыях спыніліся, як і сама аперацыя «Грымоты».
Другая спроба зламаць камуністаў у В’етнаме была зробленая ўрадам Рычарда Ніксана ў 1972 годзе: пачалася аперацыя «Лайнбэйкер». Да таго часу стаміліся ад вайны абодва бакі, і актыўна ішлі перамовы паўночнікаў з паўднёўцаў і іх саюзнікамі. Бамбардзіроўкі ставілі мэтай схіліць Ханой прыняць больш выгадныя для ЗША і Паўднёвага В’етнама ўмовы.
Атакі на электрастанцыі ў 1972 годзе зноў мелі вялікі поспех — удалося знішчыць 70% генерыравальных магутнасцяў паўночнав'етнамцаў. Пра тое, што гэта хоць неяк паўплывала на намер камуністаў перамагчы, нічога не вядома. Пазіцыі Ханоя заставаліся непахіснымі, затое ў ЗША грамадскае меркаванне было рэзка супраць бамбардзіровак.
У кастрычніку 1972 года ВПС ЗША зноў спынілі наступ, амаль нічога не дабіўшыся — каб чарговы раз пачаць бамбардзіроўкі 18 снежня. Ледзь адрамантаваная энергетычная інфраструктура Паўночнага В’етнама была выведзеная з ладу ўдарамі высокадакладных бомбаў з лазерным навядзеннем. Вытворчасць электраэнергіі ўпала больш чым у чатыры разы, а агульная шкода з улікам ранейшых бамбардзіровак Грыфіт ацэньвае прыкладна ў 90 працэнтаў генеравальных магутнасцяў.
Мэтай было зламаць волю кіраўніцтва Поўначы да вайны і заахвоціць яго прыняць умовы Поўдня — аднак нічога такога не адбылося. У 1975 годзе танкі паўночнікаў зламалі агароджу прэзідэнцкага палаца ў сталіцы Паўднёвага В’етнама, і краіна аб’ядналася пад камуністычным кіраваннем.
Падобна, што няўдача нумар тры: Ірак
Рыхтуючы напад на Ірак у 1990 годзе, камандаванне ЗША надавала вялікае значэнне ўдарам па энергетычнай інфраструктуры: гэтая краіна нашмат больш, чым В’етнам і Карэя, была залежная ад электрычнасці, і мэтай бамбардзіровак было, апроч іншага, выклікаць стратэгічны параліч кіраўніцтва ў Багдадзе.
Грыфіт ацэньвае колькасць самалёта-вылетаў спецыяльна для бамбёжак энергетычнай інфраструктуры ў 1% ад усіх вылетаў авіяцыі ЗША падчас аперацыі, а іх вынік — як знішчэнне пераважнай часткі магутнасцяў Ірака (зніжэнне вытворчасці энергіі з 9500 да 300 мегават). Вынікам, паводле даследавання Мінабароны ЗША, стала цьмянае «змяншэнне здольнасці Ірака рэагаваць на ўдары сіл кааліцыі».
Улічваючы татальную колькасную і якасную перавагу аб’яднаных армій над войскамі Садама Хусэйна, наўрад ці можна зводзіць няздольнасць іракцаў эфектыўна супрацьстаяць да адключэнняў электраэнергіі. Грыфіт, які знаходзіўся падчас часткі аперацыі ў іракскай турме, успамінае, што нават там гарэла святло і працавалі ліфты, нягледзячы на ўсю моц удараў па энергетыцы.
Дык што, удары па энергетычнай інфраструктуры не даюць наогул ніякіх вынікаў?
Не. Сучасныя краіны выкарыстоўваюць вельмі шмат электраэнергіі, аднак розныя сферы гаспадаркі і чалавечай дзейнасці залежаць ад яе па-рознаму. Да прыкладу, у гісторыі ні разу так і не пацвердзіўся ўплыў адключэння электрычнасці пасля бамбардзіровак на маральны дух насельніцтва — капітуляцыі з прычыны блэкаўта так і не адбылося (Паўночнай Карэі ўдалося звесці вайну ўнічыю, Паўночны В’етнам перамог, а Ірак прайграў з прычыны непасрэднага ваеннага разгрому, а не знішчэння энергасетак і генеравальных магутнасцяў).
Тое ж датычыць, адзначае Грыфіт, і спробаў ціснуць з дапамогай бамбардзіровак на палітычных лідараў. Гнеў народа, вымушанага пакутаваць праз адключэнні электрычнасці, накіраваны ў першую чаргу супраць крыніцы гэтых праблем — краіны, чые бомбы ці ракеты падаюць на электрастанцыі. Спробы лідараў паддацца гэтаму ціску і дамовіцца могуць прывесці да страты прэстыжу і, магчыма, улады ў большай ступені, чым рашучая палітыка супрацьдзеяння.
А вось тая сфера, на якую блэкаўт цісне мацней за ўсё, — гэта ваенная вытворчасць. Спыніць або запаволіць яе, пазбавіўшы прадпрыемства электрычнасці, цалкам магчыма. Галіны, якія вырабляюць боепрыпасы і зброю, залежаць ад электраэнергіі вельмі моцна.
Таму разлікі амерыканскіх аналітыкаў пасля Другой сусветнай, адзначае Грыфіт, будуць максімальна эфектыўныя ў доўгатэрміновай татальнай вайне супраць буйной дзяржавы, якая абапіраецца на ўласныя эканамічныя магчымасці (да прыкладу, не выключана, што стварэнне раз за разам блэкаўтаў дапамагло б раней перамагчы ў Другой сусветнай, пазбавіўшы нямецкія прадпрыемствы энергіі).
У выпадку ж, калі вайна не такая доўгатэрміновая або краіна не надта залежыць ад унутраных прамысловых магутнасцяў (то-бок атрымлівае масу ваеннай прадукцыі з-за мяжы), атакі на энергетычную інфраструктуру не будуць мець вялікага значэння. Гэта паказалі Паўночная Карэя і Паўночны В’етнам, асноўнае ўзбраенне для якіх выраблялася ў СССР і Кітаі.
Што да Украіны, то ўсім вядома, што гэтая краіна таксама атрымлівае свае самыя сучасныя ўзбраенні з-за мяжы, а зброю і боепрыпасы «савецкага» ўзору — са складаў, а не з заводаў (да прыкладу, адзіны буйны ўкраінскі патронны завод знаходзіцца ў Луганску і быў страчаны яшчэ ў 2014 годзе, а новых аналагічных прадпрыемстваў не пабудавалі).
Таму адзіным матывам Расіі знішчаць энергетычныя магутнасці Украіны застаецца блізкая зіма і разлік, што холад акажацца мацнейшым за жаданне ўкраінцаў перамагчы. Пакуль ніякіх прыкмет таго, што гэта адбудзецца найбліжэйшым часам, няма — а гісторыя папярэдніх войнаў не дае ніводнага прыкладу, што гэтыя бесчалавечныя меры рэальна працуюць.
Чытайце таксама
