1 жніўня 1991 года, крыху больш чым за тры тыдні да абвяшчэння Украінай незалежнасці ад Савецкага Саюза, прэзідэнт ЗША Джордж Буш-старэйшы прыбыў у Кіеў, каб адгаварыць украінцаў ад гэтага. У сваёй сумнавядомай прамове, якую празвалі «Chicken Kiev Speech», ва ўкраінскім парламенце Буш казаў ашаломленым дэпутатам, што незалежнасць — гэта рэцэпт «самазабойчага нацыяналізму», «этнічнай нянавісці» і «мясцовага дэспатызму». Гэта калонка Юрыя Гараднічэнкі, Анастасіі Федык і Ілоны Салагуб, напісаная спецыяльна для Project Syndicate. З дазволу рэдакцыі мы перадрукоўваем гэты тэкст.
Хто аўтары гэтага тэксту?
Юрый Гараднічэнка — прафесар эканомікі Каліфарнійскага ўніверсітэта ў Берклі. Анастасія Федык — дацэнт кафедры фінансаў Каліфарнійскага ўніверсітэта ў Берклі. Ілона Салагуб — рэдактар VoxUkraine, дырэктар аддзела палітычных і эканамічных даследаванняў Кіеўскай школы эканомікі.
Прамова была каласальнай памылкай. Украінскі народ прасілі ігнараваць шматвяковы прыгнёт з боку людзей, якія прымаюць рашэнні ў Маскве, і гэта ў той час, калі Галадамор, спланаваны Савецкім Саюзам «тэрарыстычны голад», які забраў жыцці мільёнаў украінцаў у 1932−1933 гадах, застаўся ў памяці многіх яшчэ жывых. У снежні таго ж года Украіна дала свой адказ Бушу: на рэферэндум аб незалежнасці прыйшлі каласальныя 84,2% выбаршчыкаў, і 92,3% з іх сказалі «так». Але нежаданне Захаду паважаць імкненне Украіны да суверэнітэту было кепскім прадвесцем, якое адлюстроўвае настрой амерыканскіх і еўрапейскіх лідараў і якое праклала шлях да поўнамаштабнага ўварвання Расіі ў лютым.
Шлях да вайны пачаўся ў 1994 годзе, калі Украіна па ўказцы Захаду перадала Расіі трэці па велічыні ў свеце ядзерны арсенал. Наўзамен Расія, Вялікабрытанія і ЗША паабяцалі забяспечыць тэрытарыяльную цэласнасць і суверэнітэт Украіны. Але як гэтая ўпэўненасць мусіла быць рэалізаваная? У адрозненне ад Польшчы і іншых былых камуністычных краін, Украіне не далі шанцу ўступіць у Еўрасаюз у 1990-я гады, а ў 2008 годзе Францыя і Германія заблакавалі яе прыём у NATO.
Потым, калі Расія анексавала Крым і акупавала частку Данбаса ў 2014 годзе, прэзідэнт ЗША Барак Абама адправіў Украіне коўдры і іншы нелятальны вайсковы рыштунак. У адказ Германія запусціла газаправод «Паўночны паток — 2» у абыход Украіны, хоць ва ўкраінскага газаправода было шмат свабодных магутнасцяў.
Гэта была чарговая порцыя «Кіеўскай курыцы»: Расію нельга правакаваць, адносіны з Крамлём трэба берагчы, расійская дзяржава павінная заставацца стабільнай. Раз за разам заходнія лідары знаходзілі мэтазгодным падпарадкоўвацца інтарэсам Расіі, фактычна адмаўляючы свабоду дзеянняў Украіны як суверэннай дзяржавы.
Гэтае мысленне захоўваецца да сёння, нягледзячы на брацкія магілы і катавальні, пакінутыя рускімі войскамі ў Бучы, Ірпені і незлічонай колькасці іншых гарадоў і вёсак па ўсёй краіне. З лютага былі забітыя дзясяткі тысяч украінцаў і мільёны асобаў перамешчаныя, але заходнія аглядальнікі, ад Ноама Хомскага да Генры Кісінджэра, абвінавачваюць Захад у рашэнні расійскага прэзідэнта Уладзіміра Пуціна аб уварванні або заклікаюць заходніх лідараў даць Пуціну дыпламатычнае развязанне, прымусіць Украіну адмовіцца ад тэрыторыі.
Палітыкі таксама, падобна, лічаць самаабарону Украіны сур’ёзнейшай праблемай, чым расійская агрэсія, якая мае характар генацыду. На сумеснай прэс-канферэнцыі, што адбылася падчас нядаўняга візіту прэзідэнта Украіны Уладзіміра Зяленскага ў ЗША, ключавое пытанне было апошнім. Хіба ЗША не павінныя «даць Украіне ўсе неабходныя магчымасці і вызваліць усе тэрыторыі як мага раней?» — спытала ўкраінская журналістка Вольга Кашаленка. Не, адказаў прэзідэнт Джо Байдэн, таму што перадача наступальных узбраенняў можа прывесці да эскалацыі канфлікту, а еўрапейскія саюзнікі Амерыкі «не збіраюцца ваяваць з Расіяй». Украіна магла б мець адну батарэю СПА «Патрыёт» для супрацьдзеяння нападам Расіі на цывільнае насельніцтва і цывільную інфраструктуру, але не ракеты вялікай далёкасці, танкі «Абрамс» і знішчальнікі F-16, якія ёй патрэбныя, каб спыніць прычыну нападаў.
Такі падыход і маральна няслушны, і стратэгічна контрпрадуктыўны. Гэта прывядзе менавіта да той эскалацыі, якой, паводле Байдэна і еўрапейскіх лідараў, яны хочуць пазбегнуць, таму што яна не вырашае асноўнай праблемы бяспекі. Украіна не першая ахвяра агрэсіўнага, узброенага ядзернай зброяй аўтарытарнага рэжыму Расіі — як могуць пацвердзіць сірыйцы, грузіны і малдаване, — і не апошняя, калі толькі Расія не будзе вымушаная адмовіцца ад імперыялізму, як гэта зрабілі Германія і Японія пасля іх паразы ў Другой сусветнай вайне. Тады, як і цяпер, тэрытарыяльныя саступкі вялі да большай колькасці войнаў, а не да меншай, у Еўропе і свеце ў цэлым.
Такім чынам, галоўная мэта гранічна ясная: Расія павінная прайграць гэтую вайну і дэмілітарызавацца. І ўсё ж, нягледзячы на велізарную матэрыяльную і ваенную падтрымку, якую Захад аказаў Украіне, фатальная логіка прымірэння захоўваецца, таму што многія заходнія лідары баяцца наступстваў паразы Расіі больш, чым магчымай паразы Украіны.
Але асцярогі з нагоды магчымага распаду Расіі такія ж недарэчныя, як асцярогі з нагоды распаду Савецкага Саюза ў 1991 годзе. Ніхто не павінен успрымаць сур’ёзна заявы Хомскага і многіх іншых пра тое, што Расія мае законныя падставы баяцца далейшага пашырэння NATO. Пуцін уварваўся, магчыма, таму, што праз шэсць месяцаў пасля ганебнага сыходу ЗША з Афганістана і праз два гады пасля таго, як прэзідэнт Францыі Эманюэль Макрон назваў NATO «мёртвым мозгам», ён палічыў, што Альянс занадта слабы, каб падтрымліваць Украіну.
Дакладна гэтак жа, калі б вайна была накіраваная на тое, каб спыніць пашырэнне NATO, расійскія вайскоўцы не забівалі б мірных жыхароў і не рабавалі дамы і крамы. І Крэмль, безумоўна, зрабіў бы больш, чым проста паціснуў бы плячыма ў сувязі з немінучай перспектывай далучэння да Альянсу Швецыі і Фінляндыі (з якімі Расія мае агульную мяжу працягласцю 1340 кіламетраў).
Гэта вайна за выжыванне Украіны і ўкраінскага народа. Вось словы былога прэм’ер-міністра Ізраіля Голды Мэір, якая нарадзілася ў Кіеве: «Кажуць, што мы павінныя быць мёртвыя. А мы кажам, што хочам жыць. Паміж жыццём і смерцю я не ведаю кампрамісу». Дакладна гэтак жа любы «кампраміс», які ўзнагароджвае расійскую агрэсію, прывядзе да вялікіх стратаў жыццяў. Народ Украіны будзе змагацца далей, бо ведае, што здарыцца ў супрацьлеглым выпадку. Бо гэта ўжо было ў Бучы, Марыупалі, Харкаве, Херсоне і незлічонай колькасці іншых гарадоў.
Голас Украіны мусіць быць пачуты. Перадача ваенных і эканамічных рэсурсаў, неабходных для перамогі, — найлепшае ўкладанне ў глабальную бяспеку, якое можа зрабіць свет. Пасля перамогі Украіны прагныя да ўлады дыктатары ва ўсім свеце двойчы падумаюць, перш чым пераняць прыклад Расіі — вынік, які, напрыклад, тайванцы напэўна прывітаюць.
У 1941 годзе, калі Вялікабрытанія ў адзіночку змагалася з нацыстамі, Уінстан Чэрчыль папрасіў ЗША «даць нам інструменты, і мы скончым працу». Пра тое ж кажа і ўкраінскі генерал Валерый Залужны: «Я ведаю, што магу перамагчы гэтага ворага. Але мне патрэбныя рэсурсы». Яны павінныя быць у яго. Хай украінцы скончаць пачатае.
Меркаванне аўтараў можа не супадаць з пазіцыяй рэдакцыі.